“ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਬੋਲਦੀ ਗਈ, ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਸੁੰਨ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ ...”
(25 ਮਾਰਚ 2018)

ਇਸੇ ਸਾਲ ਜਨਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਘਟਨਾ ਹੈ ਇਹ। ਜਦ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗਗਨ ਅੱਵਲ ਰਹੀ। ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੀ ਕੋਈ ਲਕੀਰ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਈ। ਉਹ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੁੱਪ-ਗੜੁੱਪ ਹੀ ਰਹੀ। ਸੱਤਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਦੇਖਦਾ, ਬਸ ਚੁੱਪ ਹੀ ਦੇਖਦਾ। ਜਦ ਵੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ, ਉਹ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛੇ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ। ਬਲਾਉਣ ’ਤੇ ਹੀ ਉਸਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਲਰਜ਼ਦੀ ਸੀ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਕੋਈ ਵੀ ਟੈਸਟ ਹੁੰਦਾ, ਗਗਨ ਉਸ ਟੈਸਟ ਵਿੱਚੋਂ ਟੌਪ ਕਰਦੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਵਲ ਬਹਾਨਾ ਪਾ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਚੁੱਪ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਪਰ ਉਸਦਾ ਚਿਹਰਾ ਦੇਖ ਕੇ ਕਦੀ ਹਿੰਮਤ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਪਈ।

ਗਗਨ ਮੈਨੂੰ ਹਰ ਵੇਲੇ ਵਿਚਾਰੀ ਜਿਹੀ ਜਾਪਦੀ। ਜਦ ਵੀ ਉਹ ਕੁੜੀ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਸਬਕ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਭੋਲੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬਣਨ-ਵਿਗਸਣ ਲੱਗਦੀਆਂ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਮੈਂ ਕਦੇ ਵੀ ਉਸਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੇਖੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਜਦ ਵੀ ਉਹ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਅਲਫ਼ਾਜ਼ ਬੋਲਦੀ ਤਾਂ ਇੰਝ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚੁੱਪ ਬੈਠੀ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਅੱਜ ਆਪਣਾ ਮੌਨ ਤੋੜਿਆ ਹੋਵੇ। ਹਰ ਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਵਾਰ ਵੀ ਜਦ ਘਰੇਲੂ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਲੰਬੀ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹ ਕੁੜੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਵਲ ਰਹੀ। ਅੱਜ ਮੈਂਨੂੰ ਉਸਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦੇ ਕੁਝ ਤਿਣਕੇ ਤੈਰਦੇ ਜਾਪੇ। ਨਤੀਜਾ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਈ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣਾ ਹੈ?”

ਮੈਂ ਵੀ ਜਲਦੀ ਕੁਝ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਤੇਜਨਾ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ, “ਹਾਂ ਜੀ ਪੁੱਤਰ, ਪੁੱਛੋ ਜੋ ਵੀ ਪੁੱਛਣਾ ਹੈ।”

ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣਾ ਹੈ।”

ਮੈਂ ਇਸ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਸਾਂ। ਤੇ ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਆਈਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।

ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਮੇਰੀ ਉਸਦੇ ਸਵਾਲ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਸਿਖ਼ਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੇਰਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਣ ’ਤੇ ਉਹ ਝਟ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਛੁਡਾਈਦਾ?”

ਮੈਂ ਉਸਦਾ ਸਵਾਲ ਸਮਝ ਨਾ ਸਕਿਆ ਕਿ ਉਹ ਪੁੱਛਣਾ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦੀ ਏ। ਮੇਰੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਉਸਨੇ ਦਰਦ ਭਰੀ ਕਹਾਣੀ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਬੋਲਦੀ ਗਈ, ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਸੁੰਨ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ।

ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਸਰ, ਅਸੀਂ ਚਾਰ ਭੈਣਾਂ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹਾਂ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੈਂਸਰ ਹੈ ਤੇ ਭਾਪਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਘਰ ਗਹਿਣੇ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਹੀ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹਾਂ। ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਕਰਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਟੇ ਚੁਗਦੀ ਹਾਂ ਤੇ ਮਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਪੈਸੇ ਜੋੜ ਰਹੀ ਹਾਂ। ਪਰ ਹੁਣ ਮੇਰਾ ਚਾਚਾ ਕਹਿੰਦਾ ਏ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਉਹਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਨਾ ਮੋੜੇ ਤਾਂ ਉਹ ਘਰ ਉੱਪਰ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਵੇਗਾ ਤੇ ਇਸ ਘਰ ਨੂੰ ਉਹ ਬੈਂਕ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਚ ਦੇਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ ਸਰ, ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਛੁਡਾਈਦਾ?”

ਉਸਦੇ ਸਵਾਲ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਉਸਦੇ ਬੋਲ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਵਦਾਣ ਵਾਂਗ ਵੱਜ ਰਹੇ ਸਨ, ‘ਸਰ, ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਛੁਡਾਈਦਾ?... ਸਰ, ਕਬਜ਼ਾ ਕਿਵੇਂ ਛੁਡਾਈਦਾ?...’ ਉਸ ਨੰਨ੍ਹੀ ਪਰੀ ਦਾ ਹੱਸਣ ਖੇਡਣ ਵਾਲਾ ਬਚਪਨ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਅਤੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ ਨੇ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਰਜ਼ੇ ਦੇ ਬੋਝ ਨੇ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਰੌਣਕ ਨਿਗਲ ਲਈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ ਪਸਰ ਗਈ ਸੀ।

... ਤੇ ਇਹ ਕੁੜੀ ਇੰਨੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੀ ਇਸਦੇ ਸੁਪਨੇ ਵੀ ਕਦੇ ਉਡਾਰੀ ਭਰਨਗੇ? ਕੀ ਇਹ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਰੀ ਰੱਖ ਸਕੇਗੀ? ਕੀ ਇਹ ਵੀ ਕਦੇ ਮੌਨ ਤੋੜੇਗੀ? ਕੀ ਇਹ ਆਪਣੀ ਘਰ ਨੂੰ ਗ਼ੁਰਬਤ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਪਾਵੇਗੀ? ਜੇ ਇਹ ਸਫ਼ਲ ਹੋਵੇਗੀ ਤਾਂ ਕਿਵੇਂ?... ਸੋਚਦਾ ਸੋਚਦਾ ਮੈਂ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਮਾਨੋ ਨਿੱਸਲ ਹੋਇਆ ਬੈਠਾ ਸਾਂ। ਉਂਜ ਇਹ ਵੀ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਪਾਏ ਪਹਿਲੇ ਸਵਾਲ ਨਾਲ ਗਗਨ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਲੰਮੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੌਡੇ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਪੈਰ ਧਰ ਲਿਆ ਸੀ।

*****

(1075)