“ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਲ ਸੰਕਟ, ਜਿਸਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਹੱਲ ਦੀ ...”
(11 ਜੁਲਾਈ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 460.
ਸੰਖੇਪ:
ਵਿਸ਼ਵ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ 2025 ਤਕ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੇ ਅੰਦੇਸ਼ੇ ਹਨ, ਜਿਸਦੀ ਮੰਗ ਸਪਲਾਈ ਤੋਂ 40% ਵੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਕਟ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 2 ਬਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2030 ਤਕ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ 40% ਆਬਾਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ, ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਤਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਭਿਆਨਕ ਹੋਣਗੇ। ਭੋਜਨ ਦੀ ਘਾਟ, ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਟਕਰਾਅ। ਭਾਰਤ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਭੈੜੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 600 ਮਿਲੀਅਨ ਲੋਕ ਪਾਣੀ ਦੇ ਉੱਚ ਤੋਂ ਅਤਿਅੰਤ ਤਣਾਅ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੂਨ 2018 ਵਿੱਚ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ‘ਕੰਪੋਜ਼ਿਟ ਵਾਟਰ ਮੈਨੇਜਮੈਂਟ ਇੰਡੈਕਸ’ ਸਿਰਲੇਖ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਪਾਣੀ ਦੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਸੂਚਕ ਅੰਕ ਵਿੱਚ 122 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 120ਵੇਂ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 70% ਪਾਣੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੈ। 2043 ਤਕ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਬਿਜਲੀ, ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ, ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਸਮੇਤ ਕਈ ਕਾਰਕਾਂ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਏਆਈ (ਇੱਕ ਸੁਪਰ-ਸਮਾਰਟ ਮਿੱਤਰ) ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਲ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਰੀਚਾਰਜ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਡੀਸੈਲੀਨੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਰਗੇ ਵਿਕਲਪਿਕ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਲ-ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਏਆਈ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ, ਮੰਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ, ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ। ਕੁਸ਼ਲ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ, ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਓਵਰ ਵਿਊਜ਼ਃ ਵਿਸ਼ਵ ਇੱਕ ਜਲ ਸੰਕਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਹੋਂਦ ਦੀ ਨੀਂਹ ਨੂੰ ਹੀ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। 2025 ਤਕ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਅੱਧੀ ਆਬਾਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਵਾਲੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹੇਗੀ, ਜਿਸਦੀ ਮੰਗ ਸਪਲਾਈ ਤੋਂ 40% ਵੱਧ ਹੈ। ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਗਲੋਬਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਸੰਕਟ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ 2 ਅਰਬ ਤੋਂ ਵੱਧ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। 2030 ਤਕ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ 40% ਆਬਾਦੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। (UN Water, 2020). ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ, ਆਬਾਦੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਤਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਅਣਸੁਲਝਿਆ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਤੀਜੇ ਭਿਆਨਕ ਹੋਣਗੇ, ਭੋਜਨ ਦੀ ਘਾਟ, ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪਰਵਾਸ ਅਤੇ ਇਸ ਕੀਮਤੀ ਸਰੋਤ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਟਕਰਾਅ। ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਇੱਕ ਲਗਜ਼ਰੀ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਜੋ ਸਿਰਫ ਅਮੀਰ ਲੋਕ ਪਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਣਗੇ। ਆਰਥਕ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੁੱਖ ਝੱਲਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ, ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੀਏ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੁਸ਼ਲ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ, ਵਰਖਾ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਇਸ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਸਾਫ਼ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਾਡੀ ਯੋਗਤਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਖੂਨ, ਪਾਣੀ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਲ ਸੰਕਟ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਬਹੁਪੱਖੀ ਮੁੱਦਾ ਹੈ ਜੋ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਅਰਬਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਘਾਟ, ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਅਸਮਾਨ ਵੰਡ ਨੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਮਨੁੱਖੀ ਖਪਤ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਨਤੀਜੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 8 ਅਰਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ, ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਧ ਗਈ ਹੈ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਜੋ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਤਾਜ਼ੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਲਗਭਗ 70% ਖਪਤ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਵਧ ਰਹੀ ਭੋਜਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਉਦਯੋਗਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਵਰਖਾ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ, ਮੌਸਮ ਦੀਆਂ ਅਤਿ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਕੇ ਅਤੇ ਗਲੇਸ਼ੀਅਰ ਪਿਘਲਣ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕਰਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਖੇਤਰ ਜੋ ਕਦੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਸਨ, ਹੁਣ ਸੋਕੇ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਅਤੇ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਇਹ ਲੇਖ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਲ ਸੰਕਟ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਕਾਰਨਾਂ, ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਸੰਭਾਵਿਤ ਹੱਲਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਆਰਟੀਫਿਸ਼ਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏ. ਆਈ.) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੰਕਟ:
ਇਸ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਰਾਜ ਹੈ ਜੋ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ’ਤੇ “ਭਾਰਤ ਦਾ ਅਨਾਜ ਭੰਡਾਰ” ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਖੇਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 1960 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਹਰੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅਨਾਜ ਉਤਪਾਦਕ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੱਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਇਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਉਛਾਲ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਕੀਮਤ ’ਤੇ ਆਇਆ, ਖਾਸ ਤੌਰ’ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ।
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੇ ਕਾਰਨ:
ਕਈ ਕਾਰਕ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ:
1. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ: ਚਾਵਲ ਅਤੇ ਕਣਕ ਵਰਗੀਆਂ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਿੰਚਾਈ ਦੀਆਂ ਅਕੁਸ਼ਲ ਤਕਨੀਕਾਂ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਅਸਥਿਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਚਾਵਲ ਲਈ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਲੋਗ੍ਰਾਮ ਅਨਾਜ ਲਈ ਲਗਭਗ 5 ਹਜ਼ਾਰ ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸਰੋਤਾਂ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦਬਾਅ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।
2. ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਬਿਜਲੀ: ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੰਪਾਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਾਰਨ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅਣਚਾਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਬਚਾਉਣ ਜਾਂ ਕੁਸ਼ਲ ਸਿੰਚਾਈ ਤਕਨੀਕਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
3. ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ: ਮੌਸਮ ਦੇ ਪੈਟਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਅਣਹੋਣੀ ਵਰਖਾ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਤਹ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰੀਚਾਰਜ ਦੀਆਂ ਦਰਾਂ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਮੌਨਸੂਨ ਦਾ ਮੌਸਮ, ਜੋ ਕਿ ਜਲ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੀਚਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ, ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਅਸਥਿਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।
4. ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ: ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਚਾਈ ਲਈ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਕੇਂਦਰੀ ਜ਼ਮੀਨੀ ਜਲ ਬੋਰਡ (ਸੀ. ਜੀ. ਡਬਲਿਊ. ਬੀ.) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਦੀ 80% ਤੋਂ ਵੱਧ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਸਿੰਜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਕਾਸੀ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ ਹੈ। ਅੰਕੜੇ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸਾਲ 0.5 ਤੋਂ 1 ਮੀਟਰ ਦੀ ਖਤਰਨਾਕ ਦਰ ਨਾਲ ਡਿਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੁਝ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲੁਧਿਆਣਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਪਟਿਆਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ, ਕਮੀ ਦੀ ਦਰ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਲਾਨਾ 2 ਮੀਟਰ ਤਕ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ।
5. ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮੁੱਦੇ: ਮਾਤਰਾ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਇੱਕ ਵਧ ਰਹੀ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਰਸਾਇਣਕ ਖਾਦਾਂ ਅਤੇ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਾਰਨ ਸਤਹ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਨਾਈਟ੍ਰੇਟਸ, ਭਾਰੀ ਧਾਤਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨਦੇਹ ਰਸਾਇਣਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਆਬਾਦੀ ਲਈ ਗੰਭੀਰ ਸਿਹਤ ਜੋਖਮ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ:
2043 ਤਕ, ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹੇਠ ਮਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ:
* ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਿੱਚ 20-30% ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ।
* ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰੀਕਰਨ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਵਿੱਚ 15-20% ਦਾ ਵਾਧਾ।
* ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਪਰਿਵਰਤਨਸ਼ੀਲਤਾ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ 10-15% ਦੀ ਕਮੀ।
ਇਸ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਨਤੀਜੇ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ:
* ਘੱਟੋ ਘੱਟ 50% ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ।
* ਸ਼ਹਿਰੀ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਘਾਟ, 50 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ।
* ਮਹਿੰਗੇ ਅਤੇ ਊਰਜਾ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰਤਾ ਵਧਾਤੀਬਰ ਡੀਸੈਲੀਨੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਜਲ ਆਵਾਜਾਈ।
* ਜਲ ਸਰੋਤਾਂ ਲਈ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵਧਿਆ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤਣਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋਏ।
ਇਹ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਮੌਜੂਦਾ ਰੁਝਾਨਾਂ ਅਤੇ ਉਪਲਬਧ ਅੰਕੜਿਆਂ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਨੋਟ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਰਗਰਮ ਉਪਾਅ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਇਸ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਜਲ-ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਆਸਾ ਮਹਲਾ 1 ਵਾਰ ਸਲੋਕਾ ਨਾਲਿ ਸਲੋਕ ਵੀ ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇ ਲਿਖੇ ਠੁੱਡੇ ਅਸ ਰਾਜੈ ਕੀ ਧੁਨੀ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ “ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਜੀਉ ਹੈ ਜਿਤੁ ਹਰਿਆ ਸਭੁ ਕੋਇ।”
ਇਸ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਰਤ ਨੂੰ-
1. ਆਰਟੀਫਿਸ਼ਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ - ਇੱਕ ਸੁਪਰ-ਸਮਾਰਟ ਮਿੱਤਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ,
2. ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲਤਾ ਉਪਾਵਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ,
3. ਜਲ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਨਿਵੇਸ਼,
4. ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਰੀਚਾਰਜ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ,
5. ਡੀਸੈਲੀਨੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਗੰਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਰਗੇ ਬਦਲਵੇਂ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ।
6. ਜਲ-ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ।
ਆਰਟੀਫੀਸ਼ੀਅਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ (ਏ. ਆਈ.) ਇਸ ਸੰਕਟ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸਾਧਨ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਡਾਟਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ, ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਮਾਡਲਿੰਗ ਅਤੇ ਫੈਸਲੇ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਸਮਰੱਥਾਵਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਏਆਈ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ:
1. ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਸੰਬੰਧੀ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸੈਂਸਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਲੀਕ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਰਿਆਸ਼ੀਲ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ, ਸੰਯੁਕਤ ਰਾਜ ਵਿੱਚ, ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਸ਼ਹਿਰ ਨੇ ਲੀਕ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸੈਂਸਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ 1.5 ਮਿਲੀਅਨ ਡਾਲਰ ਦੀ ਬੱਚਤ ਕੀਤੀ. (L A Times 2020)।
2. ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸੈਂਸਰ ਰੀਅਲ-ਟਾਈਮ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਦੂਸ਼ਿਤ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤੇਜ਼ ਕਾਰਵਾਈ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਜਲ ਗੁਣਵੱਤਾ ਨਿਗਰਾਨੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੇ 10 ਮਿਲੀਅਨ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਜਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ (2022)।
3. ਮੰਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ; ਏਆਈ ਐਲੌਗਰਿਦਮ ਖਪਤ ਦੇ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਪਾਣੀ ਦੀ ਮੰਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਪਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਪਲਾਈ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਣ ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮੰਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਨੇ ਸਿਡਨੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ 15% ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ (Sydney Water, 2020) .
4. ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸਮਾਰਟ ਹੋਮ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਫੀਡਬੈਕ ਅਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਵਿੱਚ, ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸਮਾਰਟ ਘਰਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ 20% ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
5. ਹੜ੍ਹ ਪ੍ਰਬੰਧਨ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮਾਡਲ ਹੜਾਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਨਿਕਾਸੀ ਨੂੰ ਸਮਰੱਥ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੜਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਨੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ 25% ਤਕ ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ (UNESCO, 2020)।
6. ਜਲ ਸੰਸਾਧਨ ਪ੍ਰਬੰਧਨ: ਏਆਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੰਡ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਬਰਾਬਰ ਵੰਡ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੱਖਣੀ ਅਫਰੀਕਾ ਵਿੱਚ, ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਜਲ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਲਬਧਤਾ ਵਿੱਚ 12% ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ (Department of Water and Sanitation, 2020)।
7. ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕੁਸ਼ਲਤਾ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਸਿੰਚਾਈ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਖਪਤ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਅਤੇ ਖੇਤੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ, ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਸਿੰਚਾਈ ਨੇ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ 15% ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵਿੱਚ 20% ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ (Embrapa, 2020)।
8. ਲੀਕ ਡਿਟੈਕਸ਼ਨ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸੈਟੇਲਾਈਟ ਇਮੇਜਿੰਗ ਲੁਕਵੇਂ ਲੀਕ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਮੁਰੰਮਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ ਵਿੱਚ ਏਆਈ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਲੀਕ ਖੋਜ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ 10% ਘਟਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
9. ਜਲਵਾਯੂ ਪਰਿਵਰਤਨ ਮਾਡਲਿੰਗ: ਏਆਈ ਜਲਵਾਯੂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਲ ਉਪਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ ਵਿੱਚ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਜਲਵਾਯੂ ਮਾਡਲਿੰਗ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਉਪਯੋਗਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸੋਕੇ ਅਤੇ ਹੜ੍ਹਾਂ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਵਿੱਚ 5% ਦੀ ਕਮੀ ਆਈ ਹੈ। (Ca।ifornia Department of Water Resources, 2020)/
10. ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ: ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਖਪਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਅਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਵਿਵਹਾਰਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਵਿੱਚ, ਏਆਈ ਦੁਆਰਾ ਸੰਚਾਲਿਤ ਜਨਤਕ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ 10% ਦਾ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ (Pub।ic Utilities Board, 2020)।
ਏਆਈ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ, ਅਸੀਂ ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਲ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਰਿਆਂ ਲਈ ਵਧੇਰੇ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਲਚਕੀਲੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਸਿੱਟਾ:
ਵਿਸ਼ਵਵਿਆਪੀ ਜਲ ਸੰਕਟ, ਜਿਸਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਾਕਾਰੀ ਹੱਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨਿਕਾਸੀ, ਅਯੋਗ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਇਸ ਸੰਕਟ ਦੇ ਮੁੱਖ ਚਾਲਕ ਹਨ। ਏਆਈ ਵਿੱਚ ਸਹੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ, ਸਰੋਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਅਨੁਕੂਲ ਬਣਾ ਕੇ, ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਕੁਸ਼ਲ ਵੰਡ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਜਲ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਲਿਆਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਏਆਈ ਟੈਕਨੋਲੋਜੀਆਂ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਆਪਣੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਸੰਕਟ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਟਿਕਾਊ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਏਆਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਘਾਟ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ, ਖੁਰਾਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਤਬਦੀਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਦੀ ਲਚਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਧੇਰੇ ਟਿਕਾਊ ਅਤੇ ਪਾਣੀ-ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਹਵਾਲੇ: ਸਪਸ਼ਟ ਏਆਈ ਅਧਾਰਤ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੀ ਨਿਗਰਾਨੀ ਵੰਸ਼ ਬਾਂਸਲ ਆਈ. ਆਈ. ਟੀ. ਕਾਨਪੁਰ-ਰਾਣਾ, ਆਰ., ਕਾਲੀਆਂ, ਏ., ਬੂਰਾ, ਏ., ਅਲਫੈਜ਼ਲ, F.M., ਅਲਹਰਬੀ, R.S., ਬਰਵਾਲ, ਪੀ., ਆਲਮ, ਐੱਸ., ਖਾਨ, M.A., ਕਮਰ, ਓ. ਸਤਹੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਦੇ ਮੁਲਾਂਕਣ, ਨਿਗਰਾਨੀ ਅਤੇ ਮੁਲਾਂਕਣ ਲਈ ਆਰਟੀਫਿਸ਼ਲ ਇੰਟੈਲੀਜੈਂਸ। ਪਾਣੀ 2023, 15, 3919. https://do। .org/10.3390/w15223919
ਐੱਲ. ਏ. ਟਾਈਮਜ਼ (2020). ਲਾਸ ਏਂਜਲਸ ਪਾਣੀ ਦੇ ਰਿਸਾਅ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਏਆਈ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
-ਸਿਡਨੀ ਵਾਟਰ (2020). ਸਿਡਨੀ ਵਿੱਚ A।-ਸੰਚਾਲਿਤ ਮੰਗ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ।
-ਇਤਿਸਲਾਤ (2020). ਸੰਯੁਕਤ ਅਰਬ ਅਮੀਰਾਤ ਵਿੱਚ A।-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸਮਾਰਟ ਘਰ।
-ਯੂਨੈਸਕੋ (2020). ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ A।-ਸੰਚਾਲਿਤ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ
-ਜਲ ਅਤੇ ਸੈਨੀਟੇਸ਼ਨ ਵਿਭਾਗ (2020). ਦੱਖਣੀ ਅਫ਼ਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਏਆਈ-ਸੰਚਾਲਿਤ ਜਲ ਸਰੋਤ ਪ੍ਰਬੰਧਨ।
-ਐੱਮ. ਬੀ. ਏ. (2020). ਬ੍ਰਾਜ਼ੀਲ ਵਿੱਚ AI-ਸੰਚਾਲਿਤ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਸਿੰਚਾਈ।
(2020). ਯੂ. ਕੇ. ਵਿੱਚ AI-ਸੰਚਾਲਿਤ ਰਿਸਾਅ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਉਣਾ।
-ਸੈਂਟਰਲ ਗਰਾਊਂਡ ਵਾਟਰ ਬੋਰਡ (ਸੀਜੀਡਬਲਯੂਬੀ)-ਜਲ ਸ਼ਕਤੀ ਮੰਤਰਾਲਾ - ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ – ਯੂਨੀਸੈਫ - ਵਿਸ਼ਵ ਬੈਂਕ - ਕੈਲੀਫੋਰਨੀਆ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(5125)
ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
