KirpalSYogi7“ਭਰਾ ਸ਼ੰਗਾਰਿਆ, ਇਹ ਤੂੰ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ” ਕਹਿਣਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ...
(19 ਅਗਸਤ 2018)

 

ਅਗਸਤ 1947 ਦਾ ਦੂਜਾ ਹਫ਼ਤਾ ਬੀਤਣ ਵਾਲਾ ਸੀਇਕ ਪਾਸੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਜ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੀਆ ਸਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੰਜਾਬ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਮੰਜ਼ਰ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀਉੱਧਰਲੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਉੱਜੜਕੇ ਆਏ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਕੰਬ ਰਹੇ ਸਨਰਫਿਊਜੀ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ, ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ, ਅੱਧ-ਮਰੇ ਤੇ ਬੀਮਾਰ ਲੋਕ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜੰਗ ਲੜ ਰਹੇ ਸਨਉੱਧਰੋਂ ਉੱਜੜਕੇ ਆਏ ਕੁਝ ਪਰਿਵਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੇ ਛੱਡੇ ਹੋਏ ਅੱਧ-ਸੜੇ ਮਕਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਰਨ ਲੈ ਰਹੇ ਸਨਦੋਵੇਂ ਪਾਸਿਉਂ ਕਾਫਲਿਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਜਾਰੀ ਸੀਰੱਜੇ-ਪੁੱਜੇ ਲੋਕ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ਟਰੱਕਾਂ, ਬੱਸਾਂ ਜਾਂ ਰੇਲ ਗੱਡੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਪਰ ਗ਼ਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਪਾਸ ਕਾਫਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀਉੱਪਰੋਂ ਸਿਤਮ-ਜ਼ਰੀਫ਼ੀ ਇਹ ਕਿ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਾਫਲਿਆਂ ਦੀ ਵੀ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਲੁੱਟ-ਮਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀਬਦਲੇ ਦੀ ਬੇ-ਮੁਹਾਰੀ ਭਾਵਨਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਾਡੇ ਕਈ ਸਿਰ ਫਿਰੇ ਲੋਕ ਕਾਫਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੌਜਵਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਉਧਾਲ ਕੇ ਲਿਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਕਈ ਮਨਚਲੇ ਸ਼ੌਕੀਆ ਹੀ ਜਾਂ ਵੇਖੋ ਵੇਖੀ ਇਸ ਘਿਨੌਣੇ ਕੰਮ ਵੱਲ ਰੁਚਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨਇਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਇੱਕ ਅਨੋਖੀ ਘਟਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਦੇ ਦੋਸਤ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਰਫ ਸੁੱਖਾ ਦੇ ਘਰ ਵਾਪਰੀ

ਸੁੱਖਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਵਾਲੇ ਚੌਕ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਇੱਕ ਖੱਡੀਆਂ ਦੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀਮੇਰੀ ਉਮਰ ਉਦੋਂ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਸੀ ਸੱਖਾ ਭਾਵੇਂ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਨੂਰਦੀ ਅੱਡੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੱਡੀ ਲਾਈ ਹੋਈ ਸੀ ਤੇ ਖੇਸ ਚਾਦਰਾਂ ਬੁਨਣ ਦਾ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀਕਾਫਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਧਾਲਕੇ ਲਿਆਂਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕੇ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹਲਚਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀਸੁੱਖੇ ਦੀ ਮਾਂ ਮਰੀ ਨੂੰ ਦਸ ਸਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਚੁੱਲ੍ਹੇ-ਚੌਂਕੇ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਸੀਉਹ ਅਕਸਰ ਸੋਚਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਕਿ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜ਼ਨਾਨੀ ਦਾ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਪੰਜਾਹ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਉਸਨੂੰ ਦੂਜੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਕੋਈ ਆਸ ਨਹੀਂ ਸੀਸੁੱਖੇ ਦਾ ਕਾਰਜ ਉਹ ਅਜੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਸਾਲ ਠਹਿਰ ਕੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀਹੁਣ ਉਸਦੇ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕੋ ਇਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਮੌਕਾ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਾਫ਼ਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤ ਉਧਾਲਕੇ ਲੈ ਆਵੇ ਤੇ ਇੰਜ ਆਪਣਾ ਘਰ ਵਸਾ ਲਵੇ

ਇਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੂਹ ਮਿਲੀ ਕਿ ਰਾਤ ਨੂੰ ਨੇੜਲੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਕਾਫਲਾ ਲੰਘਣਾ ਹੈ ਤਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਦੋ ਧਾੜਵੀ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਬਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਟਿਕਾਣੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਮਨਸ਼ਾ ਸਿਰਫ਼ ਸਾਮਾਨ ਅਤੇ ਜ਼ੇਵਰ ਆਦਿ ਲੁੱਟਣ ਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਮਤਲਬ ਦੀ ਕੋਈ ਜ਼ਨਾਨੀ ਉਧਾਲਣ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਮਦਦ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰਨਗੇਕਾਫਲਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਰਮਚਾਰੀ ਵੀ ਤਾਇਨਾਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਪਰ ਰਫਿਊਜੀਆਂ ਦੇ ਗੱਡਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਕਾਫਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿੱਕੇ-ਮੋਟੇ ਹਮਲੇ ਹੋਣੇ ਨਿੱਤ ਦਾ ਵਰਤਾਰਾ ਸੀ

ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਥੀ ਤਜਰਬੇਕਾਰ ਬੰਦੇ ਸਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਦੋ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਜ਼ਨਾਨੀ ਉਧਾਲਕੇ ਲੈ ਆਇਆਉਹ ਦੋਵੇਂ ਲੁੱਟ ਦਾ ਸਾਮਾਨ ਲੈ ਕੇ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਜੇਤੂ ਵਾਂਗ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆਉਧਾਲੀ ਹੋਈ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਪਈ ਮੰਜੀ ’ਤੇ ਲਿਟਾ ਦਿੱਤਾਉਸਦੀ ਸ਼ਕਲ ਸੂਰਤ ਬਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀਇੰਨਾ ਕੁ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕੋਈ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੀ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀ ਹੈਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ’ਤੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲਿਆਇਆ ਸੀਰੋਂਦੀ ਕੁਰਲਾਉਂਦੀ ਤੇ ਬਿਨ ਪਾਣੀ ਮੱਛੀ ਵਾਂਗ ਤੜਫਦੀ ਉਹ ਪੈਦਲ ਚੱਲਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀਗਿੱਚੀ ਘੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰਾਵਾ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸਦਾ ਰੋਣਾ ਕੁਰਲਾਉਣਾ ਬੰਦ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀਆਖਿਰ ਨਿਢਾਲ ਹੋ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ’ਤੇ ਇੱਕ ਲਾਸ਼ ਵਾਂਗ ਲਟਕਣਾ ਪਿਆ

ਦੂਜੀ ਮੰਜੀ ’ਤੇ ਲੇਟਿਆ ਸੁੱਖਾ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖਕੇ ਹੈਰਾਨ ਵੀ ਹੋਇਆ ਤੇ ਖੁਸ਼ ਵੀਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਜਗਦੇ ਬਲਬ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਉਸ ਜਨਾਨੀ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸ਼ਰੀਰ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਵਲ ਗੌਰ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਹ ਇੱਕ ਅੱਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਤੇ ਜਵਾਨ ਕੁੜੀ ਨਜ਼ਰ ਆਈਇਕ ਦਮ ਉਸਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ “ਇਹ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਹਾਣ ਦੀ ਐ।” ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਸੋਚਿਆ, “ਚਲੋ ਭਾਪੇ ਦੀ ਵਹੁਟੀ ਨਾ ਸਹੀ, ਨੂੰਹ ਹੀ ਸਹੀਸਵਾਲ ਤਾ ਘਰ ਵਸਾਉਣ ਦਾ ਹੀ ਸੀ, ਸੋ ਹੁਣ ਵਸ ਜਾਵੇਗਾਭਾਪੇ ਨੂੰ ਹੁਣ ਚੁੱਲੇ ਚੌਂਕੇ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲੂਹਣੇ ਪੈਣਗੇਨੂੰਹ ਦੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਖਾਵੇਗਾ

ਨੂਰਾਂ ਮੰਜੀ ’ਤੇ ਲੇਟੀ ਲੇਟੀ ਲਾਚਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹਟਕੋਰੇ ਭਰ ਰਹੀ ਸੀਵੇਲਾ ਭਾਵੇਂ ਰਾਤ ਦਸ ਵਜੇ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੌਂ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਪਰ ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੀ ਖਬਰ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਪਰਸਿੰਨੀ ਤੇ ਭਣਵੱਈਆ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇੜੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨਇਹ ਖ਼ਬਰ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜੀ ਤਾਂ ਦੋਂਵੇ ਜੀਅ ਫੌਰਨ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਏਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਸਾਧੂ ਸੁਭਾਅ ਬੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਪਰਸਿੰਨੀ ਬੜੀ ਧੜੱਲੇਦਾਰ ਤੇ ਬਾਅਸੂਲ ਔਰਤ ਸੀਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਭਰਾ ਸ਼ੰਗਾਰਿਆ, ਇਹ ਤੂੰ ਚੰਗਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ” ਕਹਿਣਾ ਤਾਂ ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਵਕਤ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਕਹਿਣਾ ਮੁਨਾਸਬ ਨਾ ਸਮਝਿਆਕੁਝ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸਨੇ ਫਿਲਹਾਲ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣਾ ਫੈਸਲਾ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ, “ਇਹ ਕੁੜੀ ਰਾਤ ਏਥੇ ਨਹੀਂ ਸੰਵੇਗੀਇਹਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਨੀ ਆਂਤੁਸੀਂ ਪਿਉ-ਪੁੱਤ ਹੁਣ ਸੌਂ ਜਾਉਬਾਕੀ ਗੱਲਾਂ ਸਵੇਰੇ ਕਰਾਂਗੇ

ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਦਿਲਾਸਾ ਦਿੰਦਿਆ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਹੱਥ ਫੇਰਿਆ, ਉਸਦਾ ਮੱਥਾ ਚੁੰਮਿਆਕੁਝ ਗੱਲਾਂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀਆਂਕੁੜੀ ਨੇ ਪਾਸਾ ਪਰਤਿਆ, ਉੱਠਣ ਦੀ ਤਾਕਤ ਉਸਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਆਸਰਾ ਦੇ ਕੇ ਉਠਾਇਆ ਤੇ ਬਾ-ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਤੁਰੀਰਾਹ ਵਿੱਚ ਕੁੜੀ ਨੇ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਨੂਰਾਂ ਦੱਸਿਆਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨੂਰਾਂ ਦਾ ਮੂੰਹ-ਹੱਥ ਧੁਆਇਆਫਿਰ ਨਲਕਾ ਗੇੜ ਕੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਕੱਚੀ ਲੱਸੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪਿਲਾਈਪੀੜ੍ਹੀ ’ਤੇ ਬੈਠੀ ਨੂਰਾਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਲੱਸੀ ਦੇ ਦੋ ਗਿਲਾਸ ਪੀ ਗਈਲੱਸੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੰਨਾ ਕੁ ਸੰਚਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਮੁਰਦਾ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਜੀਵਨ ਰੇਖਾ ਉੱਭਰ ਆਈ ਹੋਵੇਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਉਸਨੂੰ ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਉਹ ਭੁੱਲ ਜਾਵੇਹੋਰ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਵੀ ਨਹੀਂਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਰੋਟੀ ਆਦਿ ਖੁਆਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕਾਫੀ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਇਸ ਵੇਲੇ ਰੋਟੀ ਨੂੰ ਨੂਰਾਂ ਦੀ ਵੱਢਿਆਂ ਰੂਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰ ਰਹੀਰਾਤ ਦੇ ਗਿਆਰਾਂ ਵੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਨਪਰਸਿੰਨੀ ਤੇ ਨੂਰਾਂ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਡੱਠੀਆਂ ਮੰਜੀਆਂ ’ਤੇ ਲੇਟ ਗਈਆਂ ਤੇ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਸੌਣ ਵਾਸਤੇ ਉੱਪਰ ਛੱਤ ’ਤੇ ਚਲਾ ਗਿਆਨੂਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀਸਾਵਣ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਠੰਢੀ ਠੰਢੀ ਹਵਾ ਰੁਮਕਣ ਲੱਗੀਨਿੱਕੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਅੱਖ ਲੱਗ ਗਈ

ਸਵੇਰੇ ਤੜਕੇ ਉੱਠਕੇ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੀ ਵਿਆਹੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਧੀ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਫੋਲਾ ਫਾਲੀ ਕਰਕੇ ਨੂਰਾਂ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਚੰਗੇ ਜਿਹੇ ਸੂਟ ਕੱਢੇਨੂਰਾਂ ਨਹਾ ਧੋ ਕੇ, ਨਵਾਂ ਸੂਟ ਪਾ ਕੇ ਤੇ ਕੰਘੀ ਨਾਲ ਵਾਲ਼ ਵਾਹ ਕੇ ਜਦੋਂ ਪੀੜੀ ’ਤੇ ਬੈਠੀ ਤਾਂ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਘੁੱਟ ਕੇ ਜੱਫੀ ਪਾ ਲਈਉਸਨੂੰ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਨੂਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸਦੀ ਵਿਆਹੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਧੀ ਲਾਜੋ ਸਾਖਸ਼ਾਤ ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬੈਠੀ ਹੋਵੇਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਵੇਖਕੇ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਗਿਆਨੂਰਾਂ ਵੀ ਹੁਣ ਆਪਣੇ ਆਪਨੂੰ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਚਿੰਤਾ ਮੁਕਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀਰਹਿੰਦੀ ਕਸਰ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਸਮਝਾਉਦਿਆਂ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ, “ਵੇਖ ਧੀਏ, ਤੇਰੇ ਮਾਪੇ ਤਾਂ ਹੁਣ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੇ ਤੇ ਕਿਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਹੋਣਗੇ, ਹਾਲ ਦੀ ਘੜੀ ਤੂੰ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਮਾਪੇ ਸਮਝ ਲੈਦੂਜੀ ਗੱਲ ਇਹ ਕਿ ਤੇਰੀ ਉਮਰ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਉੰਨੀ-ਵੀਹ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਲੱਗਦੀ ਐ - ਮੈਂ ਸੋਚਿਐ ਛੇਤੀ ਹੀ ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਵੀ ਸੁੱਖੇ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇਏਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੁਆਰੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਓਪਰੇ ਘਰ ਬੈਠਣਾ ਮੁਨਾਸਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਉੰਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ...ਆਪਣਾ ਸੁੱਖਾ ਸੋਹਣਾ ਸੁਨੱਖਾ ਤੇ ਸਾਊ ਮੰਡਾ ਏਤੂੰ ਘਰ ਸੰਭਾਲ ਲਵੇਂਗੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਭਰਾ ਸ਼ੰਗਾਰੇ ਦਾ ਵੀ ਚੁੱਲ੍ਹੇ-ਚੌਕੇ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਹੋ ਜਾਊਪਰ ਧੀਏ ਇਸ ਬਾਰੇ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਮਰਜ਼ੀ ਵੀ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ

ਨੂਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਤੇ ਝਿਜਕਦਿਆਂ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, “ਵੇਖ ਬੀਬੀ, ਮਰਜ਼ੀ ਤਾਂ ਮੇਰੀ ਉਹੀ ਹੋਊ ਜੋ ਤੇਰੀ ਐਪਰ ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਆਂ ਕਿ ਆਪਾਂ ਅਜੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਠਹਿਰ ਜਾਈਏਮੈਂ ਜ਼ਰਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੰਭਾਲ ਲਵਾਂਫੇਰ ਬੀਬੀ ਜਿੱਦਾਂ ਤੂੰ ਚਾਹੇਂਗੀ, ਉੱਦਾਂ ਈ ਹੋਊ” ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨੂਰਾਂ ਨੂੰ ਸਦਮੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀਸੋ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲਵੱਕੜੀ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟ ਲਿਆ

ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮੂੰਹ ਮੱਥਾ ਸਵਾਰ ਕੇ ਤੇ ਟੌਹਰ ਕੱਢਕੇ ਭੈਣ ਪਰਸਿੰਨੀ ਦੇ ਘਰ ਆ ਪਹੁੰਚਾਇੰਉਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਮੁਕਲਾਵਾ ਲੈਣ ਆਇਆ ਹੋਵੇਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਝਿਜਕਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਆਨੇ ਬਹਾਨੇ ਆਪਣੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਸੂਲ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਤੇ ਭਣਵੱਈਏ ਅੱਗੇ ਤਰਲੇ ਮਿੰਨਤਾਂ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀਆਖ਼ਿਰ ਲੰਮੀ ਬਹਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮਨਾ ਹੀ ਲਿਆ ਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਇੱਜ਼ਤ ਬਰਕਰਾਰ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸਦਾ ਆਪਣੀ ਧੀ ਦੀ ਉਮਰ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਠੀਕ ਨਹੀਂਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਲਦੀ ਹੀ ਕੋਈ ਲੋੜਵੰਦ ਵਿਧਵਾ ਲੱਭਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਉਹਦੀ ਚਾਦਰ ਪੁਆ ਦੇਵੇਗਾ

ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਨੂਰਾਂ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਉ ਕੁਝ ਘੱਟ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੋਰ ਕੁਝ ਦਿਨ ਠਹਿਰਕੇ ਨੇੜਲੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸਾਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੁਖਦੇਵ ਤੇ ਨੂਰਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਨਾਲ ਹੀ ਨੂਰਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਬਦਲਕੇ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਇਹ ਤਜਵੀਜ਼ ਜਦੋਂ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸੁੱਖੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖੀ ਤਾਂ ਪਿਉ ਪੁੱਤ ਦੋਵੇਂ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ਗਏਦੋ ਹਫਤਿਆਂ ਬਾਅਦ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਭਾਈ ਜੀ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਲਾਵਾਂ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਲਾਲ ਸੂਟ ਤੇ ਦੋ ਹੋਰ ਸੂਟ ਸਿਊਣ ਵਾਸਤੇ ਦਰਜੀ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਉੱਧਰ ਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆਪਣੀ ਵਿੱਤ ਅਨੁਸਾਰ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਸਾਦ ਮੁਰਾਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝ ਗਿਆ

ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਠਾਕ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਹੁੰਮਸ ਭਰੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫੌਜੀ ਟਰੱਕ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੁਕਿਆਕੁਝ ਫੌਜੀਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜ-ਛੇ ਔਰਤਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਮੋਹਤਬਰ ਬੰਦੇ ਵੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸਵਾਰ ਸਨਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਾਣੂ ਇੱਕ ਰਿਟਾਇਰਡ ਹੈੱਡਮਾਸਟਰ ਵੀ ਸੀਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਘਬਰਾਹਟ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਉਸਨੇ ਸਮਝਾਇਆ, “ਇਹ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਰਿਕਵਰੀ ਡਿਪਾਰਟਮੇਂਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ, ਤੇ ਏਧਰ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਲਿਜਾਣਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਐਇਨ੍ਹਾਂ ਮਜ਼ਲੂਮ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੁਕੰਮਲ ਲਿਸਟ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਐਦੋਵਾਂ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਏ ਸਮਝੌਤੇ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਰਿਕਵਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਦੇ ਅਫਸਰ ਵੀ ਉੱਧਰੋਂ ਸਾਡੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਲਿਸਟ ਮੁਤਾਬਕ ਲੱਭ ਕੇ ਏਧਰ ਲਿਆ ਰਹੇ ਨੇ

ਰਿਕਵਰੀ ਅਫਸਰ ਵੀ ਕੋਈ ਭਲਾ ਲੋਕ ਸੀਉਸਨੇ ਬੜੀ ਅਧੀਨਗੀ ਨਾਲ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਤੁਸੀਂ ਹੋਰ ਦੇਰੀ ਨਾ ਕਰੋ ਤੇ ਨੂਰਾਂ ਨਾਮ ਦੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿਉ

ਘਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਅ ਟਰੱਕ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏਸ਼ੰਗਾਰਾ ਸਿੰਘ ਬੁੱਤ ਬਣਿਆ ਖਲੋਤਾ ਸੀਸੁੱਖਾ ਮਾਯੂਸ ਤੇ ਲਾਚਾਰ ਸਿਰ ਸੁੱਟੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ ਤੇ ਨੂਰਾਂ ਪਰਸਿੰਨੀ ਦੀ ਗਲਵਕੜੀ ਵਿੱਚ ਸਿਸਕੀਆਂ ਭਰ ਰਹੀ ਸੀਰਿਕਵਰੀ ਅਫਸਰ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਉਸਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ

ਓੜਕ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੇ ਹੌਂਸਲਾ ਕਰਕੇ ਰਿਕਵਰੀ ਅਫਸਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਬੜੇ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਰਉਂ ਵਿੱਚ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਵੇਖ ਭਰਾਵਾ, ਤੁਹਾਡੀ ਅਮਾਨਤ ਤੁਹਾਡੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਉਜਰ ਨਹੀਂਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਹੋਰ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਆਂ ਕਿ ਇਹ ਕੁੜੀ ਬਿਲਕੁੱਲ ਸੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਐਇਹਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਈਂ ਕਿ ਇਹਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਦਾਗ਼ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣ ਦਿੱਤਾ” ਇਸ ਕਰੁਣਾਮਈ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰਿਕਵਰੀ ਅਫਸਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਪਰਸਿੰਨੀ ਨੂੰ ਝੁਕ ਕੇ ਸਲਾਮ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਨੂਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਟਰੱਕ ’ਤੇ ਸਵਾਰ ਹੋ ਗਿਆ

*****

(1269)