“ਇੱਕ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਔਰਤ ਘਰ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ...”
(4 ਜੁਲਾਈ 2025)

ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਜਿੱਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਹੁਣ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਵਾਇਤੀ ਘਰ ਦੀ ਰਾਣੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨਵੀਨਤਾ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਸਾਂਝੀਦਾਰ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਰਹੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਪੱਖੋਂ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਵੱਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਤਮਨਿਰਭਰਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਜਾਂ ਆਮਦਨ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਹੈ ਜੋ ਔਰਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰੇਕ ਫੈਸਲੇ ਵਿੱਚ ਸਵੈ-ਭਰੋਸੇ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਦੂਜੀ ਪੰਕਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਸਮਾਜ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਿਆ, ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪੱਖੋਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈ। ਪਰ ਕਦੇ ਵੀ ਔਰਤ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਉਸਨੇ ਘਰ ਸੰਭਾਲਿਆ, ਸੰਸਕਾਰ ਦਿੱਤੇ, ਸਮਾਜਕ ਸੰਬੰਧਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਬੇਆਵਾਜ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨੀਂਹ ਬਣੀ ਰਹੀ। ਹੁਣ ਸਮਾਂ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਛੱਤ ਵੀ ਤਿਆਰ ਕਰੇ।

ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਹੋਣ ਦਾ ਅਸਲ ਅਰਥ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ। ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਮਨ ਅਤੇ ਦਿਲ ਨਾਲ, ਆਪਣੇ ਲਾਭ-ਨੁਕਸਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਬਗੈਰ ਫੈਸਲਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਦ ਉਹ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਹੈ। ਇਹ ਹਾਲਤ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ। ਇਸ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਨੂੰ ਰੁੜ੍ਹੀਆਂ, ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸਮਾਜਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਇਰਾਦੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਰਸਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਣਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਅਨੇਕਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਦਮ ’ਤੇ ਝੰਡੇ ਗੱਡ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ ਹੋਵੇ, ਚਾਹੇ ਅੰਤਰਿਕਸ਼ ਦੀ ਉਡਾਣ ਭਰਨੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਮੈਰੀ ਕੋਮ, ਜੋ ਮੁੱਕੇ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਜਾਂ ਗੀਤਾ ਗੋਪਿਨਾਥ ਜੋ, ਆਰਥਿਕ ਨੀਤੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ - ਇਹ ਸਭ ਉਹ ਔਰਤਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਿਤ੍ਰਸੱਤਾ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸੀੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਔਰਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਲਈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਕਿਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦੱਸਦੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਘਰ ਦੇ ਖਰਚ ਨੂੰ ਚਲਾਉਣ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਫੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ, ਜਿੱਥੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਅੱਗੇ ਕਿਵੇਂ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਇਸ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਕਈ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। “ਬੇਟੀ ਬਚਾਓ, ਬੇਟੀ ਪੜ੍ਹਾਓ”, “ਮੁਦਰਾ ਲੋਨ ਯੋਜਨਾ”, “ਉਦਯਮ ਸਹਾਇਤਾ ਯੋਜਨਾ” ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਸਕੀਮਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦਮੁਖਤਿਆਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਹ ਤਬਦੀਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਸਗੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸੋਚ ਬਦਲਣ ਨਾਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਕ ਮਾਂ, ਭੈਣ ਜਾਂ ਧੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ, ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਬੰਦ ਪਰਛਾਵਾਂ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਤਮ ਨਿਰਭਰਤਾ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕਈ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਘਰੇਲੂ ਹਿੰਸਾ, ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਭੇਦਭਾਵ, ਤਨਖਾਹ ਵਿੱਚ ਅਣਸੁਣੀ ਅਸਮਾਨਤਾ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤਣਾਅ ਵਰਗੀਆਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਹਨ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਜਦੋਂ ਔਰਤ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹਾਰਦੀ, ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਰ ਰੁਕਾਵਟ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਤਦ ਉਸਦੀ ਜਿੱਤ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਸਦੀ ਆਪਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਔਰਤਾਂ ਲਈ ਵੀ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਡਿਜਿਟਲ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਵੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮੰਚ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਘਰ ਬੈਠੇ ਹੀ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦਾਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਚਲਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਅਫਸਰੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਕਨਟੈਂਟ ਕ੍ਰੀਏਟਰ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਸੋਮੇਂ ਖੁਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਰਾਹ ਸੌਖਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜਿਹੜੀ ਔਰਤ ਇਸ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਫਿਰ ਕਦੇ ਮੁੜ ਪਿੱਛੇ ਮੁੜਕੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੀ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਅਹਿਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮਾਂ, ਪਿਤਾ, ਭਰਾ, ਪਤੀ ਜਾਂ ਪੁੱਤਰ ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਹੌਸਲਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਸਦੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਦ ਉਹ ਔਰਤ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ; ਉਹ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ, ਇੱਕ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੀ ਦਿਲੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਿਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਔਰਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਮਿਲੇ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਅਸਲ ਆਤਮਨਿਰਭਰਤਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਇੱਕ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਔਰਤ ਘਰ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਧਾਰ ਨੂੰ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਲਈ, ਸਗੋਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਵੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸਦੀ ਜਿੱਤ ਉਸਦੇ ਨਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਜਿੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਔਰਤ” ਕੋਈ ਸੁਪਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤ ਬਣਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਛਾਣ ਮਿਲੇ, ਉਸਦੇ ਹੱਕ ਮਿਲਣ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੋਵੇ, ਉਹੀ ਸਮਾਜ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਉ ਅਸੀਂ ਇਹ ਯਕੀਨ ਬਣਾਈਏ ਕਿ ਹਰੇਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਤਮਨਿਰਭਰ ਬਣਨ ਦਾ ਹੱਕ ਹੋਵੇ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਹੌਸਲੇ, ਮਾਣ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਜੀ ਸਕੇ।

*       *       *       *       *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)