“ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਅਜਨਬੀ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ- ਮੈਂ ਇੱਥੇ ...”
(17 ਜੂਨ 2025)

ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਿਆ। ਦੋਸਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸੱਜਰੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾ ਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੇਲੇ ਜਾਂ ਸਮੋਸੇ ਖਾਣ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ... ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਲਈ ਆਲਫ਼ਾ, ਬੀਟਾ, ਗਾਮਾ, ਥੀਟਾ ਦੇ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸੇਵਾਦਾਰ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹਰ ਕੋਈ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਹਰ 45 ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨ ਵਾਰ “ਟੰਨ-ਟੰਨ” ਦੀ ਘੰਟੀ ਵਜਾਉਣ ਦੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪੀਰੀਅਡ ਖਤਮ ਹੋ ਕੇ ਦੂਜਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਦੀ ਕਦੀ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਗਏ ਹੋਣੇ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਜਾ ਕੇ 15-20 ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਘੰਟੀ ਵਜਾ ਕੇ ਭੱਜ ਜਾਣਾ।

‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਬਜ਼ੁਰਗ ਸਨ ਪਰ ਕਦੀ ਬੈਠੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸਦੇ, ਫਿਰਦੇ-ਤੁਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਵੇਰੇ ਬਰਾਂਡਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਸ਼ਕ ਨਾਲ ਪਾਣੀ ਦਾ ਛਿੜਕਾ ਕਰਦੇ, ਫਿਰ ਨੌਂ ਵਜੇ ਇੱਕ ਲੰਮੀ ਘੰਟੀ ਖੜਕਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਫਰਸ਼ ਤੋਂ ਤਾਜ਼ਗੀ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਮਹਿਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣੀ। ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਹਰੇਕ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਉਣੀ ਅਤੇ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣਾ। ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਾ ਜਵਾਬ ਮਿਲਣਾ, “ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ।” ਸ਼ਾਮੀ ਚਾਰ ਵਜੇ ਸਵੇਰ ਵਰਗੀ ਲੰਮੀ ਘੰਟੀ ਵਜਾਹ ਦਿੰਦੇ। ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਇੱਕ ਗੋਲ ਤਵੇ ਜਿਹੇ ਉੱਤੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਹਥੌੜੇ ਨਾਲ ਸੱਟ ਮਾਰਨ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵੱਖਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ ਸੀ।

‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਾਲਜ ਦੀਆਂ ਗਰਾਂਊਂਡਾਂ ਦੇ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਟਿਊਬਵੈਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੀਨ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਟਰੰਕ ਪਿਆ ਦਿਸਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਸਨ ਕਿ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਜੋੜਾ ਕੱਪੜੇ ਤੇ ਇੱਕ ਚਿੱਟੀ ਦਸਤਾਰ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਬਾਬਾ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਵਿਆਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਾਇਆ?”

‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਹਿੰਦੇ, “ਇਹ ਕਾਲਜ ਮੇਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੈ, ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਹੀ ਜੀਅ ਹੋ। ਵੰਡ ਵੇਲੇ ਮੇਰੀ ਮੰਗਣੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਹੁਣ ਨਾ ਉਸ ਬੀਬੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਤਾ ਹੈ, ਨਾ ਮੇਰੇ ਮਾਂ-ਪਿਓ ਦਾ ... ਕੀ ਜਾਣਾ, ਜਿਊਂਦੇ ਵੀ ਹੈਣ ਕਿ ਨਹੀਂ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਲੰਗਰ-ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਸਾਨੂੰ ਦਾਲ, ਸਬਜ਼ੀ, ਪਰਸ਼ਾਦੇ ਵਰਤਾਉਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੇ ਆਪ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਖਾਣਾ ਲਿਆ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣਾ।

ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੁਝ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਬਾਬਾ ਜੀ, ਤੁਹਾਡਾ ਨਾਂ ਤਾਂ ਬੋਹੜ ਸਿੰਘ ਹੈ ਪਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਲੋਕ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਿਉਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਮੈਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ‘ਰਿਫੂਜੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਬਿਰਧ ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੁਛ ਸਾਲ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਹੀ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਕਿਤੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ, “ਤੂੰ ਰਿਫੂਜੀ ਨਹੀਂ, ਤੈਨੂੰ ਤਾਂ ਰੱਬ ਜੀ ਨੇ ਪੁੱਤਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਾਡੀ ਦੇਖਭਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਭੇਜਿਆ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਸਭ ਨੇ, ਮੇਰੇ ਰੋਕਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੁ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਕਾਲਜ ਦੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੂੰ ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, “ਉਹ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਿੱਥੇ ਨੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਨ? ਬੜੇ ਦੁੱਖ ਭਰੇ ਲਹਿਜੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਜੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਡਾਕਾ ਮਾਰ ਕੇ ਲੁੱਟ ਲਈ।”

ਮੇਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ। ਮੇਰੇ ਮੂਹੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ, “ਭਾਈ, ਉਹ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸਤਜੁਗੀ ਜੀਵ ਸੀ, ਉਸ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?”

ਭਰੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਬੋਲਿਆ, “ਸਤਜੁਗੀ ਜੀਵਾਂ ਨਾਲ ਕਲਜੁਗ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਾਲਜ ਦੇ ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਇੱਕ ਪੰਸਾਰੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਖਰੀਦਣ ਗਏ। ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਐਵੇਂ ਪੁੱਛ ਲਿਆ - ਬਾਬਾ ਜੀ ਖਰਚਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡਾ ਕੋਈ ਖਾਸ ਨਹੀਂ, ਫਿਰ ਤਨਖਾਹ ਦਾ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ? ਬਾਬਾ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ - ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾ ਕੇ ਜੋ ਕੁਝ ਕੋਲ ਹੈ, ਪਿੰਗਲਵਾੜੇ ਦੇ ਆਵਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਪੈਸੇ ਕੀ ਕਰਨੇ ਹਨ? ਲਾਗੇ ਇੱਕ ਅਜਨਬੀ ਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ- ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਨਵਾਂ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਨੌਕਰੀ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੌਦਾ ਲੈਣਾ ਹੈ, ਉਧਾਰ ਦੇ ਦਿਉਗੇ? ਮੈਂ ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਸੇ ਮੋੜ ਦਿਆਂਗਾ। ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੇ ਸਾਫ਼ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ’ਤੇ ਉਹ ਮੁੜਨ ਹੀ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਨੂੰ ਬੋਲੇ - ਕੋਈ ਲੋੜਵੰਦ ਗਰੀਬ ਜਾਪਦਾ ਹੈ, ਚਲੋ ਦੇ ਦਿਓ। ਇਹ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਮੈਥੋਂ ਲੈ ਲੈਣਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੱਥ ਲਾ ਕੇ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਆਦਮੀ ਸਮਾਨ ਖਰੀਦ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ।

ਉਸੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਆਪਣੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਦੇਖਿਆ, ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਖਿਲਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗਰਾਊਂਡਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਗਏ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਆ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪੈਸਾ ਲੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਮ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਸੰਨਾਟਾ ਛਾ ਗਿਆ। ਕਾਲਜ ਦਾ ਹਰ ਬੰਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਠੜੀ ਵਲ ਦੌੜ ਉੱਠਿਆ। ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਤਨਖਾਹ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤੇ ਪੈਸੇ ਕੋਈ ਦਿਨੇ-ਦਿਹਾੜੇ ਲੁੱਟ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ ਹੈ। ਲੋਕ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ 90 ਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਨੇਕ ਬੁੱਢੇ ਬਾਬੇ ’ਤੇ ਵੀ ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਦਇਆ ਨਹੀਂ ਆਈ।

ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਇਹ ਡਾਕਾ ਉਸ ਅਜਨਬੀ ਆਦਮੀ ਦਾ ਕੰਮ ਸੀ, ਜਿਸਦੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਪੁਲਿਸ ਵਲੋਂ ਫੜੇ ਕੁਝ ਸ਼ੱਕੀ ਨਸ਼ੇੜੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੁਕਾਨਦਾਰ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਉਸ ਅਜਨਬੀ ਦੀ ਪਛਾਣ ਹੋ ਗਈ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਜਾਣ ਦਾ ਦੁੱਖ ਨਹੀਂ, ਮੈਨੂੰ ਪੈਸੇ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਦੁੱਖ ਸਿਰਫ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਬੱਚਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਾਵਾਰਿਸਾਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਪੁਜਾ ਸਕਿਆ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ।”

ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਇਹਦੁਨੀਆਂ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਸਲੀ ਘਰ ਪੁੱਜ ਗਏ।

ਅੱਜ ਹੋਰਨਾਂ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਵੀ ਹੈਰਾਨ ਹਾਂ- ਕੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ‘ਰੱਬ ਜੀ’ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੋਰੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?

*       *       *       *       *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)