“ਦਾਦੇ ਦੀ ਕੁੱਟ ਦੇ ਸਤਾਏ ਮੇਰੇ ਦੋ ਤਾਏ ਕਲਕੱਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਤਾਇਆ ਤੇ ਚਾਚਾ ਪਿੰਡੋ ਪਿੰਡ ਡੱਗੀ”
(4 ਮਾਰਚ 2025)

ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਔਨਲਾਈਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲਈ ਗਈ ਹੈ

*   *   * 

ਮੈਂ ਇੱਕ ਪੇਂਡੂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਬੀ.ਏ.ਵਿੱਚ ਮੱਥਾ ਗਣਿਤ ਜਿਹੇ ਔਖੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਲਾ ਲਿਆ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਗਣਿਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਔਖੀ ਤੇ ਸਿਲੇਬਸ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ, ਬਿਨਾਂ ਟਿਊਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸਰਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿਲੇਬਸ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਜਮਾਤਾਂ ਉੰਨੀਆਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਮੈਂ ਟਿਊਸ਼ਨ ਲਈ ਸੁਨੀਲ ਸਰ ਕੋਲ ਬੁਢਲਾਡੇ ਜਾਂਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਸਵੇਰੇ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਵਾਲਾ ਬੈਚ ਮਿਲਿਆ। ਪਿੰਡੋਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਕੋਈ ਬੱਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦੀ, ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਲੈ ਦਿੱਤਾ। ਪੂਰੀ ਸਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ ਪਿੰਡੋਂ ਬੁਢਲਾਡੇ ਨੂੰ 5 ਵਜੇ ਚੱਲ ਪੈਂਦਾ। ਸਰਦੀ ਅਤੇ ਉੱਤੋਂ ਹਨੇਰਾ, ਡਰਦਾ ਰੱਬ ਰੱਬ ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਸਰ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚਦਾ। ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਹੱਡਾ ਰੋੜੀ ਪੈਣੀ, ਖੂਨ ਮਾਸ ਤੇ ਕੁੱਤੇ। ਬਹੁਤ ਡਰ ਲਗਦਾ। ਕਈਆਂ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਬਿਆਸ ਘਰ ਕੋਲ ਭੂਤਾਂ ਦਾ ਡੇਰਾ ਹੈ। ਉਸ ਥਾਂ ਦੇ ਲਾਗਿਉਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਡਰ ਲੱਗਣਾ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨੀ ਜਾਂ ਖੜਕਾ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਬੋਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਚਾਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਚੰਗੇ ਭਵਿੱਖ ਦਾ ਚਾਨਣ ਸਾਹਮਣੇ ਸਿਰਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਿਆਂ ਮੈਂ 1959 ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਕਿਸੇ ਕੱਚੇ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਮੇਰਾ ਪਿਓ ਤੁਰ ਕੇ ਬੁਢਲਾਡੇ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂਦਾ। ਘਰੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਗਰੀਬੀ, ਦਾਦਾ ਕਾਮਰੇਡ, ਪਿਤਾ ਸਣੇ 8 ਬੱਚੇ, ਘਰੇ ਭੰਗ ਭੁੱਜਦੀ ਤੇ ਦਾਦਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਮਰੇਡੀ ਰਾਹੀਂ ਕ੍ਰਾਂਤੀਆਂ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਪਿਤਾ ਦੱਸਦੇ ਹੁੰਦੇ ਕਿ ਟੁੱਟੀ ਫਿੱਡੀ ਜੁੱਤੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੀਂ ਹੋਣੀ, ਕੱਚਾ ਰਾਹ ਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਰੇਤ ਦਾ ਟਿੱਬਾ ਪੈਣਾ। ਟਿੱਬਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਹੜ ਦਾ ਇੱਕ ਦ੍ਰਖਤ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਕਿੱਤਾ ਸਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲੇ ਝੋਲੇ ਵਿੱਚ ਰੱਸੀਆਂ ਪਾ ਲੈਣੀਆਂ। ਟਿੱਬਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਹੜ ਦੇ ਪੱਤੇ ਤੋੜ ਕੇ ਫਿੱਡੀ ਜੁਤੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਦੀ ਲਪੇਟ ਕੇ ਉੱਪਰ ਰੱਸੀਆਂ ਬੰਨ੍ਹ ਲੈਣੀਆਂ। ਫਿਰ ਵੀ ਕਿਤੋਂ ਮੋਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਰੇਤ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਪੈ ਜਾਣੀ ਤਾਂ ਪੈਰਾਂ ’ਤੇ ਛਾਲੇ ਹੋ ਜਾਣੇ। ਪਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਲਗਨ ਛਾਲਿਆਂ ਦੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਰੁਕਾਵਟ ਨਾ ਬਣਨ ਦਿੰਦੀ। ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਦੁੱਖ ਛਾਲਿਆਂ ਦੀ ਪੀੜ ਨਾਲੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਕਿ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਦੋ ਜਣੇ ਸਾਈਕਲ ਦੀਆਂ ਟੱਲੀਆਂ ਵਜਾ ਕੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘਦੇ। ਅੰਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਮੀਰੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਬੈਠੀ। ਨਸ਼ੇ ਪੱਤਿਆਂ ’ਤੇ ਲੱਗ ਗਏ ਤੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਰੁਖਸਤ ਹੋ ਗਏ। ਪਿਤਾ ਨੇ 1959 ਵਿੱਚ ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਚੰਗਿਆਂ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਸ ਕਰ ਲਈ। ਗਣਿਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਆਉਂਦਾ ਸੀ।

ਮੈਂ ਵੀ ਉਸੇ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਡਰਦਾ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲੰਘਦਾ। ਸੁਨੀਲ ਸਰ ਦੀ ਮਾਤਾ ਨੇ ਚਾਹ ਦਾ ਕੱਪ ਸਰ ਨਾਲ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਦੇ ਦੇਣਾ। ਮਾਤਾ ਕਹਿੰਦੀ, “ਜਵਾਕ ਠੰਢ ਵਿੱਚੋਂ ਆਇਆ।” ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਸਰ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾ ਦੇਣਾ ਤੇ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਕਾਲਜ ਚਲੇ ਜਾਣਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਭੁੱਖੇ ਰਹਿਣਾ ਤੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਘਰ ਆ ਕੇ ਰੋਟੀ ਖਾਣੀ। ਪਿਤਾ ਸਖਤ ਬਹੁਤ ਸਨ, ਕਦੇ ਇੱਕ ਰੁਪਇਆ ਵੀ ਫਾਲਤੂ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਸੀ ਕਿ ਫਾਲਤੂ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੇ ਕਈ ਕੰਟੀਨ ਵਿੱਚ ਚਾਹ ਪੀਂਦੇ ਤੇ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖਾ ਲੈਂਦੇ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਅਜਿਹਾ ਮੌਕਾ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੱਧੀ ਵਾਰ ਹੀ ਆਉਣਾ। ਪਰਸ ਖਾਲੀ ਪਰ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਣੀਆਂ।

ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰ ਗਏ। ਕਈ ਨੌਕਰੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਪਰ ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਅੜਿੱਕਾ ਬਣ ਜਾਣੀ। ਮੇਰਾ ਤਾਇਆ ਕਹਿ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਕੰਮ ਕਰ। ਤਾਇਆ ਘਰ ਦਾ ਮੋਢੀ ਸੀ। ਦਾਦੇ ਦੀ ਕੁੱਟ ਦੇ ਸਤਾਏ ਮੇਰੇ ਦੋ ਤਾਏ ਕਲਕੱਤੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਤਾਇਆ ਤੇ ਚਾਚਾ ਪਿੰਡੋ ਪਿੰਡ ਡੱਗੀ ਵੇਚਦੇ ਤੇ ਪਿਤਾ ਘਰੇ ਕੱਪੜੇ ਸਿਉਂਦਾ। ਜਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਵੱਟੇ ਜਾਂਦੇ, ਉਹ ਤਾਏ ਅੱਗੇ ਢੇਰੀ ਕਰਨੇ ਪੈਂਦੇ। ਜਦੋਂ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ ਤਾਂ ਤਾਇਆ ਕਹਿ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਚੱਲ ਸਿਲਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ। ਪਿਤਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਾਰੇ ਭਾਈਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਤਾਏ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਨਾਲੇ ਵਿਆਹ, ਨਾਲੇ ਨੌਕਰੀ। ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਧਿਆਪਕ ਤੇ ਸਿਹਤ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਪਰ ਘਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਕਾਰਨ ਦੋਵੇਂ ਨੌਕਰੀਆਂ ਛੱਡਣੀਆਂ ਪਈਆਂ।

ਪਰ ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਸਹਿਕ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਇੰਝ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ। ਮੈਂ 1998 ਤੋਂ ਅਧਿਆਪਕ ਹਾਂ ਤੇ 2006 ਤੋਂ ਗਣਿਤ ਅਧਿਆਪਕ। ਪਿਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਮੈਂ 1998 ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਗਣਿਤ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੋਣ ਦਾ 2006 ਵਿੱਚ ਗਣਿਤ ਮਾਸਟਰ ਬਣ ਕੇ ਸੁਪਨਾ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।

ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਸੋਚਦਾ ਸੋਚਦਾ ਮੈਂ ਉਸੇ ਰਸਤੇ ’ਤੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ। ਪਿਤਾ ਤੁਰ ਕੇ, ਡਰ ਕੇ ਟਿੱਬਾ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਤੇ ਮੈਂ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ ਡਰ ਕੇ। ਉਹੀ ਰਸਤਾ ਸਫਲਤਾ ਤਕ ਲੈ ਗਿਆ। ਪਿਤਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਫਲ ਪਿਤਾ ਸਿੱਧ ਹੋਇਆ। ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਪੂਰੇ ਸੈੱਟ, ਅੱਗੇ ਪਰਿਵਾਰ ਕਨੇਡਾ, ਸਾਈਕਲ ਤੋਂ ਜਹਾਜ਼ ਤਕ ਦਾ ਸਫਰ। ਮੈਂ ਨਾਨਕੇ ਤੇ ਦਾਦਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪਿਤਾ ਦਾ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣਨੋਂ ਰਹਿ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਅਧਿਆਪਕ ਬਣ ਜਾਣ ਲਈ ਸਿਸਕੀਆਂ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਉਹੀ ਔਕੜਾਂ ਭਰਿਆ ਰਾਹ ਮੇਰੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦਾ ਗਵਾਹ ਬਣਿਆ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਵੀ।

*     *     *     *     *

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ਸਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲ ਕੇ ਰੱਖੇ।

ਰਚਨਾਵਾਂ ਸਬੰਧੀ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰੋ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)