HarjoginderToor7 “ਮੈਂ ਕੁਝ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਨਾ ਪਰ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਵੱਟ ਜਿਹਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਕਿ ਆਹ ਹੈ ...”
(26 ਫਰਵਰੀ 2025)

ਇਹ ਗੱਲ 1983 ਦੀ ਹੈ। ਦਸੰਬਰ ਦਾ ਮਹੀਨਾ, ਸੋਹਣੀ ਮਿੱਠੀ ਠੰਢੀ ਰੁੱਤ। ਉਦੋਂ ਰੁੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਐਨਾ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਗਰਮੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ ਤੇ ਠੰਢ ਦਾ ਮੌਸਮ ਘੱਟ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੁਣ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਠੰਢ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਮਹੀਨਾ ਜਾਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ। ਮੇਰਾ ਵਿਆਹ ਦਸੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਬੜਾ ਹੀ ਚਾਅ ਕਿ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਨਵੇਂ ਸਾਂਝੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਭਾਵ ਚਾਚੇ ਤਾਏ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰਾ ਪੇਕਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਚਾਚੇ ਤਾਏ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੀ ਸਮਾਂ ਬਤੀਤ ਕਰਦੀਆਂ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਤੇਰਾ-ਮੇਰਾ ਘੱਟ ਹੀ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਿਨ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੇਰੀ ਸੱਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸਗਨ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਬੜੀ ਖ਼ੁਸ਼। ਪਰ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਮੇਰੀਆਂ ਨਣਦਾਂ ਮੈਨੂੰ ਬਾਹਰ ਸੱਦ ਕੇ ਲੈ ਕੇ ਗਈਆਂ ਕਿ ਬਾਹਰ ਚੱਲ, ਘਰ ਦੇ ਗਿੱਧਾ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਮੈਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਗਿੱਧੇ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਮੇਰੀਆਂ ਤਿੰਨ ਨਣਦਾਂ ਤੇ ਇੱਕ ਮੇਰੀ ਵਿਚੋਲਣ ਤੇ ਬਾਕੀ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਦੇ ਦੋਸਤ ਸਨ। ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਈ ਕਿ ਆਹ ਕੀ? ਇਹ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਸਾਡੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਹੀ ਬੜਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਗਿੱਧਾ ਇਕਹਿਰਾ ਜਿਹਾ ਕਿਉਂ? ਬਾਕੀ ਤਾਏ, ਚਾਚੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾ ਕੇ ਸੁੱਸਰੀ ਵਾਂਗ ਸੌਂ ਗਏ? ਮੈਂ ਕੁਝ ਬੋਲੀ ਤਾਂ ਨਾ ਪਰ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਵੱਟ ਜਿਹਾ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਕਿ ਆਹ ਹੈ ਸਾਂਝਾ ਪਰਿਵਾਰ? ਤੇ ਉਸਦਾ ਸਿਖਰਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ? ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸੱਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪੁੱਤ ਜਦੋਂ ਚਰਨ ਦੇ ਚਾਚੇ ਦੇ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤਾਂ ਇਹ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਤਕ ਘੜਮੱਸ ਪਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੈਸੇ ਵਾਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਪਰ ਅੱਜ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਸੱਪ ਸੁੰਘ ਗਿਆ ਹੈ?

ਚੱਲੋ, ਵਕਤ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਆਸਾਂ ’ਤੇ ਪਾਣੀ ਫਿਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰਦਾ ਹੀ ਗਿਆ। ਮੇਰਾ ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਕਿਰਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਰਦਾ ਹੀ ਗਿਆ। ਕੋਈ ਵੀ ਘਰ ਦਾ ਜੀਅ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਕਦੀ ਨਾ ਦੇਖਿਆ। ਹਰ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਗੱਲ ਪਿੱਛੇ ਲੜਾਈ ਝਗੜਾ ਹੋਇਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਤੇ ਦਾਲ਼ ਜੁੱਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ।

ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਘਰ ਦੀ ਆਮਦਨ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਚਰਨ ਦੇ ਚਾਚੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਓਹੀ ਕਰਤਾ ਧਰਤਾ ਸੀ। ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੌਡੀ ਦੇਵੇ, ਚਾਹੇ ਨਾ ਦੇਵੇ। ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਈ ਸਨ। ਬਾਪੂ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਸਹੁਰਾ ਸਾਹਿਬ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਤੇ ਫਿਰ ਦੋ ਚਾਚੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੀ ਡੈੱਥ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਹੁਣ ਵਿਆਹੁਣ ਯੋਗ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਲਾ ਪਾ ਕੇ ਕੇਵਲ ਰੋਟੀ ਹੀ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਨਸੀਬ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਖਰਚਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲ਼ਦਾ। ਆਪਸੀ ਤਰੇੜ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਵਧਦੀ ਹੀ ਗਈ। ਮੈਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੋਚੀਂ ਪੈ ਗਈ ਕਿ ਮਹਾ ਭਾਰਤ ਦਾ ਯੁੱਧ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪੈਸਾ ਟਕਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣਿਆਂ ਲਈ ਖਰਚੇ ਪਰ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਦੇ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਦਰਯੋਧਨ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਭਰਜਾਈ ਦਰੋਪਤੀ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮੇਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਇਹ ਸ਼ਰੀਕਾ ਕਿੱਥੋਂ ਤਕ ਭਾਜੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ! ਇਹ ਕੋਈ ਅੱਜ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਮੁੱਦਤਾਂ ਤੋਂ ਚਲਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅੱਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਚਾਚਾ ਜੀ ਨੇ ਵਧੀਆ ਬਣਿਆ ਘਰ ਸਾਂਭ ਲਿਆ ਅਤੇ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਚੰਗਾ-ਚੰਗਾ ਸਮਾਨ ਚੱਕ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਲਿਆ। ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਖੰਡਰ ਪਿਆ ਮਕਾਨ, ਜੋ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸੀ, ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਘਰ ਦੇ ਸਮਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਵੀ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਬਕਾ ਪਟਵਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਵੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਜਿੰਨਾ ਘਪਲਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਰੱਜ ਕੇ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਚਰਨ ਨੇ ਪੁੱਛਣਾ ਕਿ ਚਾਚਾ ਜੀ, ਛੇ ਕਿੱਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿਸਾਬ ਨਹੀਂ ਮਿਲ਼ਦਾ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਜਵਾਬ ਮਿਲਣਾ, ਲੀਰਾਂ ਦੇ ਖੁੱਦੋ ਨੂੰ ਫੋਲੇਂਗਾ ਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੀਰਾਂ ਹੀ ਨਿੱਕਲਣਗੀਆਂ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰੇ ਪਤੀ ਰੋਂਦੇ ਹੋਏ ਘਰ ਆਏ। ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, ਕੀ ਹੋਇਆ? ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਲੋ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਕਹਿਣਾ, ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਪੁੱਤਾਂ ਵਾਂਗ ਪਾਲ਼ਿਆ ਸੀ, ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇਸ ਨੇ ਇੰਜ ਕਿਉਂ ਕੀਤਾ? ਇਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਬੱਚਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਇੰਨੀਆਂ ਕਮਾਈਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਕੀ ਆਇਆ? ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਬਾਪੂ ਜੀ, ਇਹ ਸਮਝ ਲਵੋ ਕਿ ਆਪਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੋਂ ਉੱਜੜ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ।”

ਬਾਪੂ ਜੀ 1947 ਦੇ ਹੱਲਿਆਂ ਵੇਲੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਇੱਧਰ ਆਏ ਸਨ। ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਰੀਕੇਬਾਜ਼ੀ ਅੱਜ ਤਕ ਖਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।

ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਮੁੰਡੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਕੈਨੇਡਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ। ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਲਾ ਸੁੱਖ ਨਾਲ ਸੁੱਖੀਂ ਵਸਦਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਆਪਣਾ ਤਕੜਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੈ। ਡਾਲਰ ਦੋਹੀਂ ਹੱਥੀਂ ਲੁਟਾਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਨਾ ਮੁੱਕਣ। ਘੱਟ ਇੰਡੀਆ ਵਾਲੇ ਕੋਲ ਵੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਚਾਚਾ ਜੀ ਦੋ ਵਾਰ ਐੱਮ.ਐੱਲ.ਏ ਬਣੇ ਸੀ ਤੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੀ ਰਹੇ ਸੀ। ਇੰਨਾ ਕੁਝ ਹੋਣ ਦੇ ਵਾਬਜੂਦ ਵੀ ਅਜੇ ਵੀ ਸ਼ਰੀਕੇਬਾਜ਼ੀ ਘਟੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਵਧੀ ਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਰੀਕੇ ਦੀ ਰੁਚੀ ਅਨੁਸਾਰ, ਜਿੱਥੇ ਦਾਅ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਡੰਗ ਮਾਰ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਉਸ ਕੁਦਰਤ ਉੱਤੇ ਹੀ ਛੱਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣਾ ਹੀ ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਸਾਡੇ ਜੋਗਾ ਬਹੁਤ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਪੈਂਚੀ ਜਾਂ ਸਰਪੈਂਚੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਤਕਲੀਫ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਸਦਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਜਰਦੇ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਦੁੱਖ-ਤਕਲੀਫਾਂ ਨੂੰ ਜਰਦਿਆਂ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ 40 ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਥੱਕ ਗਏ ਹਾਂ ਪਰ ਸ਼ਰੀਕਾ ਨਹੀਂ ਥੱਕਿਆ।

ਸੱਚੀਂ ਹੀ ਦਰਯੋਧਨ ਅੱਜ ਘਰ-ਘਰ ਜੰਮੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਦੇਖੋ ਇਹੀ ਕੁਝ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਮੰਮੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁੱਤ! ਸ਼ਰੀਕ ਬੇਦੀ ਗੱਡ ਕੇ ਫੇਰੇ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦਾ, ਬਾਕੀ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ। ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਵੀ ਇਹੋ ਹੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੇ ਇੱਕ ਇਨਸਾਨ ਥੋੜ੍ਹਾ ਭਲਾਮਾਣਸ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਢਾਹੁਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸੰਗ ਸ਼ਰਮ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਣੀ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਟਿੱਚ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਸਗੋਂ ਮਸਾਲੇ ਲਾ-ਲਾ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਾਸ਼! ਕੋਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮੁੱਤ ਦੇਵੇ।