ShavinderKaur7 “ਲੈ ਮਾਂ, ਤੇਰੀ ਇਹ ਧੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਰੋਏਗੀ। ਮੈਂ ਐਨੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ...”
(17 ਮਾਰਚ 2020)

ਲਗਾਤਾਰ ਵਹਿੰਦੇ ਹੰਝੂ ਜੀਤੋ ਦੀ ਚੁੰਨੀ ਨੂੰ ਸਿੱਲ੍ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਨਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂੰਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਰੋਕਣ ਦੀ। ਉਹ ਸ਼ਾਂਤ ਬੈਠੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰੁਕਣ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਤੱਕ ਤਾਂ ਉਹ ਕਦੇ ਕੋਠੇ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੁੱਕਰ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਅੱਗੇ ਬੈਠੀ ਧੂੰਏਂ ਦੇ ਪੱਜ ਰੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦਾ ਗੁਬਾਰ ਕੱਢਦੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਦਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠਦੇ ਹੌਕਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਮਤੇ ਉਸਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਸੁਣ ਲੈਣ। ਬੋਚ ਬੋਚ ਘਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੈਰ ਧਰਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਹੋਰ ਸਹਿਮ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ।

ਅੱਜ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਤਾਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਸਨ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁੱਦਤਾਂ ਬਾਅਦ ਨਸੀਬ ਹੋਈ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀ, ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਧੀ ਦੇ ਆਏ ਫੋਨ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਚੋਣ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ, ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਹੰਝੂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਹੀ ਵਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।

ਛੋਟੀ ਧੀ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਕੱਲੀ ਬੈਠੀ ਦਾ ਉਸਦਾ ਮਨ ਕਦੋਂ ਅਤੀਤ ਦੇ ਪੰਨੇ ਫਰੋਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਵੀਹ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਰੀਲ ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਉਸਦੇ ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਹੋਏ ਸਨ ਜਦੋਂ ਉਸ ਦਾ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪਤੀ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹੇ ਕਰਜ਼ੇ ਨੂੰ ਲਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਧਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਢੇਰੀ ਢਾਹ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਮਾਨਸਿਕ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਨੂੰ ਨਾ ਝੱਲਦਿਆਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਰੋਂਦਿਆਂ ਵਿਲਕਦਿਆਂ ਛੱਡ ਗਿਆ ਸੀ।

ਘਰ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਰੋਜ਼ ਖੂਹ ਪੁੱਟਣਾ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਕਮਾਊਂ ਮਰਦ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਨਾਲ ਘਰ ਦਾ ਠੰਢਾ ਪਿਆ ਚੁੱਲ੍ਹਾ ਜੀਤੋ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਆਹਰ ਲੱਗਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭੁੱਖੀਆਂ ਧੀਆਂ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਦੇ ਗੱਲ ਲੱਗ ਕੇ ਰੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਬਾਬਲ ਦੇ ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਤੇ ਰੱਖਿਅਕ ਹੱਥਾਂ ਤੋਂ ਸਦਾ ਲਈ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਦੁੱਖ ਭਰੇ ਅਹਿਸਾਸ ਤੋਂ ਅਜੇ ਉਹ ਅਣਜਾਣ ਸਨ।

ਸੱਸ ਸਹੁਰਾ ਤਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਬੁਢਾਪਾ ਚੰਦਰਾ ਵੀ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਵੀ ਜਦੋਂ ਪੂਰਾ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਨੂੰ ਨਾ ਮਿਲੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਮਰੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਢਾਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋਹਾਂ ਧੀਆਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਕੌਣ ਫੜਦਾ।

ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਜ਼ੁਰਗ ਉਸ ਨੂੰ ਕੋਲ ਬਿਠਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਵੇਖ ਧੀਏ, ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਆਪ ਨਿਬੇੜਾਂਗੇ। ਤੂੰ ਜਵਾਨ ਜਹਾਨ ਹੈਂ, ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਕੋਲ ਚਲੀ ਜਾ। ਤੇਰੇ ਮਾਪੇ ਆਪੇ ਕੋਈ ਚੰਗੀ ਮਾੜੀ ਥਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਤੇਰੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰ ਦੇਣਗੇ। ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਾੜੇ ਦੀ ਜਜੋਰੂ ਜਣੇ ਖਣੇ ਦੀ ਭਾਬੀ। ਇੱਥੇ ਕਈ ਤੇਰੀ ਮਜਬੂਰੀ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾਉਣਾ ਚਾਹੁਣਗੇ, ਉੱਥੇ ਤੇਰੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਭਰਾ ਤੇਰੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਣਗੇ। ਪੁੱਤ ਤਾਂ ਤੁਰ ਗਿਆ, ਜਦੋਂ ਤਿੰਨ ਜੀਅ ਹੋਰ ਘਰੋਂ ਜਾਣਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਕੀ ਬੀਤੂ, ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਪਤਾ ਹੈ ਪਰ ਤੇਰੀ ਭਲਾਈ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸੀਨੇ ਉੱਤੇ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣਾਂ ਹੀ ਪੈਣਾ ਹੈ।”

ਜੀਤੋ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਸਾਰੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਦੀ ਰਹੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੇਕਿਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜਾ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਹਨ। ਦਿਹਾੜੀਦਾਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਉਸ ਦਾ ਬਾਪ ਅਤੇ ਭਰਾ ਇਸ ਅੱਤ ਦੀ ਮੰਹਿਗਾਈ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਟੱਬਰ ਦਾ ਢਿੱਡ ਮਸਾਂ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਖੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਆਪੇ ਨਿਬੇੜਾਂਗੀ।

ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਮਾਂ ਦੇ ਗੱਲ ਲਗਦਿਆਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਉਹ ਭੁੱਬਾਂ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਰੋਈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅੱਥਰੂ ਆਪ ਹੀ ਪੂੰਝ ਦਿੱਤੇ।

"ਲੈ ਮਾਂ, ਤੇਰੀ ਇਹ ਧੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਰੋਏਗੀ। ਮੈਂ ਐਨੀ ਬੁਜ਼ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਰੁਲਣ ਲਈ ਛੱਡ ਜਾਵਾਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਤੇ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਲਣ ਲਈ ਹਰ ਮਾੜੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰੂੰਗੀ। ਮਜਾਲ ਹੈ ਕੋਈ ਮੈਲੀ ਅੱਖ ਨਾਲ ਦੇਖ ਸਕੂ ਮੇਰੀ ਵੱਲ। "

ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਜੀਤੋ ਨੇ ਪੂਰੇ ਸਿਦਕ ਨਾਲ ਬਿੱਖੜੇ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਚੱਲਣ ਤਹੱਈਆ ਕਰ ਲਿਆ। ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਹੀ ਸਕੂਲ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਆਪਣੀ ਹੱਡਬੀਤੀ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਲਈ ਰੱਖਣ ਵਾਸਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ। ਕੁਦਰਤੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਸਫਾਈ ਸੇਵਿਕਾ ਦੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ ਉੱਤੇ ਉਸ ਨੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਉਸ ਦਾ ਕੰਮ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇਖ ਕੇ ਕੁਝ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦੇ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਲਗਵਾ ਲਿਆ। ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਦਿੱਤਾ। ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਉੱਤੇ ਹੀ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦੀ। ਕਦੇ ਵੀ ਨਾ ਫਾਲਤੂ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਚੁਗਲੀ ਕਰਦੀ। ਘਰੋਂ ਸਕੂਲ, ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਤੁਰ ਜਾਂਦੀ। ਉਹ ਤਾਂ ਭੁੱਲ ਹੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਜਿਊਂਦੀ ਜਾਗਦੀ ਇਨਸਾਨ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਵੀ ਕੁਝ ਲੋੜਾਂ ਹਨ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮਸ਼ੀਨ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਥੱਕ ਟੁੱਟ ਕੇ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗ ਪੈਂਦੀ। ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਬੈਠ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਕੋਸਣਾ ਉਸ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਂ, ਉਸ ਨੇ ਕਰਜ਼ਾ ਮੰਗਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਠੋਕ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਕਰਜ਼ਾ ਮੰਗਣ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਧੇਲਾ ਦੇਵਾਂਗੀ।

ਬੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦਾਖਲ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਬੇਟੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਨ। ਥੋੜ੍ਹੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਤਾਂ ਮਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮਾਂ ਵੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਸਕੂਲ ਵਰਦੀ ਅਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਖਾ ਲੈਂਦੀਆਂ ਸਨ।

ਜੀਤੋ ਦੇ ਸਿਦਕ ਰੂਪੀ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਫ਼ਲ ਲੱਗਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਵੱਡੀ ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ। ਉਹ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਆ ਕੇ ਛੋਟੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਟਿਊਸ਼ਨ ਪੜ੍ਹਾ ਦਿੰਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣਾ ਖਰਚ ਕੱਢ ਲੈਂਦੀ। ਉਸਨੇ ਕਾਮਰਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਲੈ ਕੇ ਗਰੇਜੂਏਸ਼ਨ ਕਰ ਲਈ। ਛੋਟੀ ਬੇਟੀ ਨੂੰ ਵੀ ਬੀ.ਐੱਸ.ਸੀ. ਨਰਸਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਾਲ ਦਾਖਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ।

ਅੱਜ ਉਸ ਦੀ ਬੇਟੀ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਬੂਰ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਬੈਂਕ ਵੱਲੋਂ ਨਿਕਲੀਆਂ ਆਸਾਮੀਆਂ ਦਾ ਟੈਸਟ ਪਾਸ ਕਰ ਕੇ ਨੌਕਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।

ਬੇਟੀ ਨੇ ਆ ਕੇ ਲੱਡੂਆਂ ਦੇ ਦੋ ਡੱਬੇ ਰੱਖਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਜੱਫੀ ਪਾ ਲਈ- “ਲੈ ਮਾਂ ਇੱਕ ਡੱਬਾ ਸਕੂਲ ਲੈ ਜਾਵੀਂ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹਰ ਅੜੇ ਥੁੜੇ ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਤੇਰੇ ਸਿਰੜ ਅਤੇ ਸਿਦਕ ਭਰੇ ਕਦਮਾਂ ਸਦਕਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਹੌਸਲਾ ਅਫ਼ਜ਼ਾਈ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅੱਜ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਖੜ੍ਹਨ ਯੋਗ ਹੋਈ ਹਾਂ। ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੈਨੂੰ ਛੋਟੀ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।”

“ਹਾਂ, ਧੀਏ! ਮੈਂਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਵੀ ਮਾਣ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਦਰਦ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਮੇਰੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ ਛੋਟੀ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਅਜੇ ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਬਥੇਰੀ ਹਿੰਮਤ ਹੈ। ਜੇ ਤੂੰ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਮਾਵਾਂ ਦਾ ਕਰੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿੱਖੜੇ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇਕੱਲਿਆਂ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗੂੰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਕਰੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਨਾ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਛਾਂ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿਰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਛੱਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਸ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਸਹਾਰਾ ਬਣੀ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹੋ ਸਕੂਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ।”