“ਧਰਮ ਦੀ ਚੱਕੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸਦੇ ਭਾਰਤ ਵਾਸੀ ਕਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਬਣਨਗੇ ...”
(1 ਮਾਰਚ 2020)

ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਉੱਠੀਆਂ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ-ਬੋਲਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸਿਰ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਹੈ ਕਿ ਦਿੱਲੀ 1984 ਵਾਂਗ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਕਿਉਂ ਬਲੀ? ਸਾਰੇ ਚਿੰਤਤ ਹਨ ਕਿ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂਅ ਉੱਤੇ ਕਿੰਨਾ ਚਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅੱਗਾਂ ਲੱਗਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ। ਸੋਚਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਵਾਰ ਪੁਲਸ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਗੁਆਚ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਕਿਉਂ ਜਾਗਦੀ ਹੈ?

ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਸ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਮੁਤਾਬਕ 42 ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੌਤਾਂ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਸਵੇਰੇ ਤੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਹਾਲੇ ਹੋਰ ਵਧੇਗੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦਰਜਨਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਬੇਹੱਦ ਗੰਭੀਰ ਹੈ। ਪੁਲਸ ਮੁਤਾਬਕ ਹਾਲਾਤ ਹੁਣ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਹਨ ਤੇ ਦਿਨ-ਰਾਤ ਦੀ ਚੌਕਸੀ ਵਰਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਿਛਾਂਹ ਵੱਲ ਝਾਤ ਮਾਰੋ। ਜੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਮੌਕੇ ਕੁਝ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਦੀ ਅੱਗ ਬੁਝਾ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਜਾਂ ਬੁਝਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਜ ਵਾਲਾ ਹਾਲ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਅਨੁਰਾਗ ਠਾਕੁਰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਕਪਿਲ ਮਿਸ਼ਰਾ ਸ਼ਰੇਆਮ ਅੱਤਵਾਦ ਦੀਆਂ ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਵਰਮਾ ਮਿੰਨੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਸੋਚਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਅੱਜ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਨਾ ਬਣਦੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਦੀ ਥਾਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਾਬਤ ਜਾਣਿਆ-ਸੋਚਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਨਾ ਲੋਕ ਮਰਦੇ, ਨਾ ਘਰ-ਦੁਕਾਨਾਂ ਸੜਦੀਆਂ। ਨਾ ਉਹ ਬੇਘਰ ਹੋ ਕੇ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਆਉਂਦੇ। ਜੱਜ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਉੱਤੇ ਐਕਸ਼ਨ ਲਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਾਇਦ ਨਾ ਹੁੰਦਾ।

ਭਾਰਤ ਦੇ ਰਾਜਸੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਕਰਤੂਤ ਦੇਖੋ। ਦਿੱਲੀ ਹਾਈਕੋਰਟ ਦੇ ਜੱਜ ਐੱਸ ਮੁਰਲੀਧਰ ਦਾ ਰਾਤੋ-ਰਾਤ ਤਬਾਦਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਕਸੂਰ ਸਿਰਫ਼ ਇੰਨਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਖ਼ਤ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ। ਉਨਾਂ ਦਿੱਲੀ ਪੁਲਸ ਦੇ ਨਿਕੰਮੇਪਨ ਉੱਤੇ ਝਾੜ ਪਾਈ। ਆਖਿਆ ਕਿ ਬ੍ਰਿਟੇਨ ਅਤੇ ਅਮਰੀਕੀ ਪੁਲਸ ਸਾਡੀ ਪੁਲਸ ਵਾਂਗ ਤਮਾਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਦੇਖਦੀ, ਉਤਲਿਆਂ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਉਡੀਕਦੀ। ਸਭ ਫ਼ੈਸਲੇ ਹਾਲਾਤ ਮੁਤਾਬਕ ਮਿੰਟਾਂ-ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਪੁਲਸ ਨੇ ਭੜਕਾਊ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਪਰਚਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ? ਤਿੰਨ ਭਾਜਪਾਈ ਨੇਤਾਵਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੁਰੰਤ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਬਾਦਲਾ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਮਲਾ ਰਾਜਨੀਤਕ ਬਣਦਾ ਤਾਂ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਆਖਦੇ ਨੇ ਕਿ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਮੁਤਾਬਕ ਤਬਾਦਲਾ ਹੋਇਆ, ਕੋਈ ਬਦਲਾ-ਲਊ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ। ਅਗਰ ਬਦਲੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਜੋ ਪੁਲਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਲੰਬਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਨਾ ਮਿਲਦਾ।

ਹੁਣ ਰਾਜਨੀਤੀ ਗਰਮਾ ਗਈ ਹੈ। ਭਾਜਪਾਈ ਸੋਨੀਆ ਗਾਂਧੀ, ਪ੍ਰਿਅੰਕਾ ਤੇ ਰਾਹੁਲ ਗਾਂਧੀ, ਮੁਨੀਸ਼ ਸਿਸੋਦੀਆ, ਸਵਰਾ ਭਾਸਕਰ ਉੱਤੇ ਪਰਚੇ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਹਨ। ‘ਆਪ’ ਦੇ ਇੱਕ ਕੌਂਸਲਰ ਉੱਤੇ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਹੋ ਚੁੱਕਾ। ਸ਼ਰਮ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਲਾਸ਼ਾਂ ਉੱਤੇ ਮੁੜ ਰਾਜਨੀਤੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਨੇਤਾ ਨੇ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਵਾਂਗ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਸਾਡੀ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਕੋਈ ਵਰਕਰ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕੈਬਨਿਟ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਕਸੂਰਵਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੁੱਗਣੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਭਾਜਪਾ ਇਹ ਸਭ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੀ ਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਆਗੂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਮੂੰਹੋਂ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੱਢਦੇ?

ਦੁੱਖ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਬੀਤਣ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਅਸੀਂ ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ, ਸਿੱਖ, ਇਸਾਈ ਤੇ ਪਾਰਸੀ ਹੀ ਹਾਂ। ਲੜਨਾ-ਮਰਨਾ ਜਾਂ ਮਾਰਨਾ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਸ ਖੇਡ ਨੂੰ ਖੇਡਣ ਵਾਲੇ 1984 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ, 2002 ਵਿੱਚ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹੇ। ਆਮ ਲੋਕ ਮਰੇ ਤੇ ਉਹੀ ਕੁਝ ਹੁਣ ਹੋਇਆ। ਹੁਣ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੀ ਮਰੇ ਹਨ, ਲੀਡਰਾਂ ਦਾ ਵਾਲ ਵਿੰਗਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਵਿਗੜਿਆ। ਲੋਕ ਕਦ ਜਾਗਣਗੇ, ਬੱਸ ਉਡੀਕ ਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਨੈਤਿਕ ਪੱਖੋਂ ਨਿੱਘਰ ਰਹੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਦਾਹਰਨ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਖੂੰਖਾਰ ਭੀੜ ‘ਜੈ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਵਾ ਕੇ ਘੇਰੇ ਗਏ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਛੱਡ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪਰਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ 10-10 ਲੱਖ, ਜ਼ਖ਼ਮੀਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਦੋ-ਦੋ ਲੱਖ ਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਬਲੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਲੱਖ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਮੁਫ਼ਤ ਇਲਾਜ ਸਹੂਲਤਾਂ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਮਾਲਕ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਕਿਉਂ ਅਜਿਹਾ ਐਲਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ? ਮੋਦੀ ਜੀ ਐਤਕੀਂ ਫੇਰ ਪਿੱਛੇ ਵਾਂਗ ਆਸ ਉੱਤੇ ਪੂਰੇ ਉੱਤਰੇ ਹਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਸਭ ਕੁਝ ਵਾਪਰਨ ਮਗਰੋਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਵਾਸਤੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਤੇ ਐਤਕੀਂ ਵੀ ਉੰਨਾ ਬਹੁਤ ਪਛੜ ਕੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੀ ਅਪੀਲ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਅਪੀਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਸ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਕੀ ਇਹ ਗੱਲ ਸੱਚ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੀ ਜੇ ਪੀ ਜਿੱਤੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਬਹੁਤਾ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ?

ਕੀ ਬਣੇਗਾ ਭਾਰਤ ਦਾ? ਧਰਮ ਦੀ ਚੱਕੀ ਵਿੱਚ ਪਿਸਦੇ ਭਾਰਤ ਵਾਸੀ ਕਦੋਂ ਮਨੁੱਖ ਬਣਨਗੇ? ਕਦੋਂ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਨਗੇ? ਇਹ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਹੀ ਦੱਸੇਗਾ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਚੰਗੇਰੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਢਿੱਡੋਂ ਕਾਮਨਾ ਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(1965)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)