“ਉਂਜ ਅਸੀਂ ਮੋਬਾਇਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ...”
(27 ਨਵੰਬਰ 2019)
ਅਸੀਂ ਕਿਹੋ ਜਿਹੇ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ? ਸੱਚਮੁੱਚ, ਇਹ ਸਵਾਲ ਮੈਂ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਤੋਂ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਵਾਰ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਨੂੰ ਅਣਖ਼ ਲਈ ਸਿਰ ਹਥੇਲੀ ਉੱਤੇ ਧਰ ਲੜਦਾ ਹੋਇਆ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹੁਣ ਅਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੇਸ ਪ੍ਰੇਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਹੱਸਕੇ ਸੂਲੀ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦੇ ਸੀ ਤੇ ਕਈ ਲੱਖ ਵੈਰੀ ਮੂਹਰੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੀ ਅੜ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਅਜੋਕਾ ਮਾਹੌਲ ਦੇਖ ਕੇ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਹ ਸਭ ਝੂਠ ਹੈ, ਜੋ ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹੀ ਭਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਮਾਨਸਿਕ ਗਿਰਾਵਟ ਵਿੱਚ ਉਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਾਂ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੀ ਸੱਚ ਦੇਖਣ ਅਤੇ ਸੁਣਨ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ।
ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਘਟ ਰਹੀ ਗਿਣਤੀ ਇਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਮਿਲਕੇ ਰਹਿਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਸਵਾਰਥ ਦੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਾਂ। ‘ਵੰਡ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝ ਇੰਨੀ ਪੱਕੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਤਲਖ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਵੰਡ-ਵੰਡਾਈ ਉੱਤੇ ਉੱਤਰ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਉਸ ਵਕਤ ਹੋਰ ਵੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਜੰਮਣ ਵਾਲਿਆਂ ਅਰਥਾਤ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਅਤੇ ਪਿਓ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੰਡੀਆਂ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਬਾਪ ਵੱਡੇ ਮੁੰਡੇ ਨਾਲ ਰਹੇਗਾ ਤੇ ਮਾਂ ਛੋਟੇ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਲਿਓ ਸੋਚੋ! ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਕਾਲਜਾ ਠੰਢਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਉਹਨਾਂ ਬਾਬਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੋਚਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀਆਂ ਤੰਗੀਆਂ-ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦੇ ਹੋਏ, ਜਿਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਸੋਚੀ ਸੀ, ਉਸੇ ਉਮਰੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੀ ਵਜ੍ਹਾ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕਦੇ ਵੇਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਹਰ ਪਿੰਡ, ਮੁਹੱਲੇ ਦਾ ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਸਾਂਝਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਵੰਡ ਕੇ ਦੂਣਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸੀ। ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਨ ਬਣੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾੜਾ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ।
ਇੱਕ ਸਮਾਂ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਸੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ-ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਭੈਣਾਂ ਸਮਝਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲਈ ਜਾਨ ਦੇਣ ਅਤੇ ਲੈਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸੀ। ਅੱਜ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਕੁਝ ਬੁਰਾ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਉਸਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੀ ਬਾਲੜੀ ਨੂੰ ਹਿੱਕ ਨਾਲ ਲਗਾਕੇ ਇਹ ਇਹ ਧਰਵਾਸਾ ਦੇ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਕਿ “ਚਲੋ ... ਸਾਡੀ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਂ ਕੁਝ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।” ਸਾਡੀ ਅਜਿਹੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੇ ਹੀ ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਥਾਂ ਲਿਜਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਅੱਜ ਸਾਡੀਆਂ ਮਾਸੂਮ ਬੱਚੀਆਂ ਵੀ ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਿਨਾਉਣੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਸਾਡਾ ਇਹੀ ਰਵੱਈਆ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਯਾਦ ਰੱਖਿਓ, ਇਹ ਬਿਮਾਰੀ ਜੋ ਅੱਜ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਿਰ ਉੱਚਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੰਨਾ ਉੱਭਰ ਆਵੇਗੀ ਕਿ ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ “ਚਲੋ ... ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਠੀਕ ਹੈ। ਉਸ ਨਾਲ ਤਾਂ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ।” ਤੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਉਸ ਵਕਤ ਸਿਵਾਏ ਰੋਣ ਅਤੇ ਪਛਤਾਉਣ ਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ ਹੋਣਾ।
ਇਕਾਂਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਕਦਰ ਜਕੜ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਸਭ ਕੋਲ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਮੋਬਾਇਲ ਫ਼ੋਨ ਜੋ ਹੈ। ਕਦੇ ਵਕਤ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਗੌਰ ਨਾਲ ਸੋਚ ਕੇ ਦੇਖਿਓ, ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡਾ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ? ਮੈਂਨੂੰ ਪੂਰਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਜਵਾਬ ਚੌਵੀ ਘੰਟਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਵੇਗਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਇਸ ਜਵਾਬ ਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਦੇਖਾਂਗੇ ਤਾਂ ਹੈਰਾਨੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਪੂਰੇ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਵੀ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂਬਾਤਾਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਗੁਜ਼ਾਰਦੇ। ਉਂਜ ਅਸੀਂ ਮੋਬਾਇਲਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਿੱਤਰਤਾ ਦੇ ਝੰਡੇ ਬਾਹਰਲੇ ਮੁਲਕਾਂ ਤੱਕ ਗੱਡੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਸਾਨੂੰ ਘੁਣ ਵਾਂਗ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰੀਂ ਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਿਨ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਅੰਦਰੋਂ ਐਨੇ ਥੋਥੇ ਹੋ ਜਾਵਾਂਗੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਦੀ ਸੋਝੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਣੀ।
ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬੁਰਾ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਉਂਜ ਅਸੀਂ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅੱਜ ਬੁਰਾਈ ਅੱਛਾਈ ਉੱਤੇ ਭਾਰੂ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਝ ਲੋਕ ਸੋਹਣਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸੁਖਦ ਜੀਵਨ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਦੋ ਸਮਝੌਤੇ ਕਰਨੇ ਪੈਣੇ ਹਨ; ਪਹਿਲਾ ਇਹ ਕਿ ਵਕਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਬਦਲ ਲਵੋ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮਯਾਬ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੇ ਹੋ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੁਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਖ਼ੁਦ ਵਕਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਬਦਲ ਜਾਓ। ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਸ਼ਾ, ਰਿਸ਼ਵਤਖੋਰੀ, ਚੋਰੀਆਂ, ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਇਉਂ ਲਗਦਾ ਵੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਪਰ ਸੱਚ ਜਾਣਿਓ! ਹੌਸਲਾ ਢਾਹ ਬੈਠਣਾ ਦੁਨੀਆ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹਾਰ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਕਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣਾ ਆਲਾ-ਦੁਆਲਾ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ। ਉਂਜ ਤਾਂ ਜਨਸੰਖਿਆ ਕਈ ਲੱਖ ਕਰੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਪਰ ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਦੁਨੀਆ ਉਸਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਉਸਦੇ ਜਾਣਕਾਰ, ਮਿੱਤਰ, ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਅਤੇ ਸਕੇ ਸਬੰਧੀ, ਮਸਾਂ ਸੌ ਕੁ ਜਣੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਇਹ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸੋਹਣਾ ਬਣਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰਾਹ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋ, ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਵੋਗੇ ਤਾਂ ਦੇਖਣਾ, ਤੁਹਾਡਾ ਕਾਫ਼ਲਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਕਰਕੇ ਵਧਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਹਿਣਾ ਕਰਨ ਨਾਲੋਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਸੌਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਇਰਾਦਿਆਂ ਅਤੇ ਬੁਲੰਦ ਹੌਂਸਲਿਆਂ ਅੱਗੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਾਮੁਨਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂਨੂੰ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਇਸ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਆਪਣੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਬਦਲ ਲਓਗੇ। ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਕਹਾਂਗਾ ਆਓ! ਸਿਆਣੇ ਬਣੀਏ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1822)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: