“ਜੇ ਇਹ ਸੜਕ ਦੇ ਸਿਰੇ ’ਤੇ ਪਿਐ ਤਾਂ ਇਹਨੂੰ ਸੜਕ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਕਰ ਦੇ। ਆਪੇ ਕੋਈ ਟਰੱਕ-ਟਰਾਲੀ ...”
(13 ਦਸੰਬਰ 2018)

ਨਸ਼ਈਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਕਾਰਨ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਕੱਖੋਂ ਹੌਲੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀਉਂ ਪਤਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਗਲ ਗੂਠਾ ਦੇ ਕੇ ਉਹ ਜਬਰੀ ਉਗਰਾਹੀ ਕਰਕੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫਿਰ ਦੇਰ ਰਾਤ ਬੇਸੁੱਧ ਜਿਹੇ ਹੋਕੇ ਘਰ ਪਰਤਦੇ ਹਨ। ਮਾਪੇ ਜੇਕਰ ਕੁਰਾਹੇ ਪਈ ਔਲਾਦ ਦੀ ਟੋਕਾ-ਟਾਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਅੱਗਿਉਂ ਅੱਗ-ਬਬੂਲਾ ਹੋ ਕੇ ਜੋ ਵੀ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨਾਲ ਵਾਰ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਸੂਤੀ ਸੱਟ ਵੱਜਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਨਸ਼ਈਆਂ ਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ, ਬਾਪ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਵੀ ਹੋਏ ਹਨ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਨਸ਼ਈਆਂ ਨੇ ਜਾਇਦਾਦ ’ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਬਾਪ ਨੂੰ ਕਤਲ ਵੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆਏ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਮਹਿੰਗੇ ਮੋਬਾਇਲ, ਲੈਪਟਾਪ ਜਾਂ ਪੰਜ ਸੱਤ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਬਟੋਰ ਕੇ ਨਸ਼ਾ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਨਸ਼ਈ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਦਾ ਹੀ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਬੇਵਿਸਾਹੀ, ਬੇਲਾਗਤਾ, ਦਿਸ਼ਾਹੀਣਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਭਟਕਣ ਦੀ ਹਰ ਵੰਨਗੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਕੇ ਵਿਕਾਊ, ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਰ-ਵਿਹੂਣਾ ਬਣਕੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਲੰਕਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਇੱਕ ਨਸ਼ਈ ਦੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਅਤੇ ਨਿੱਤ ਦੇ ਖਲਜਗਣ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆਕੇ ਬਾਪ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤ ਦੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਗੋਲੀ ਉਹਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿੱਚ ਵੱਜਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਹਦੇ ਪੱਟ ਵਿੱਚ ਵੱਜੀ। ਗੋਲੀ ਲੱਗਣ ਦਾ ਕੇਸ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪੁਲੀਸ ਨੂੰ ਸੂਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਤੁਰੰਤ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖੜੋਤੇ ਡਾਢੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਬੇਬਸ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਦਾ ਬੁੱਤ ਬਣੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਘੂਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਕਿਉਂ ਓਏ, ਕਰ ’ਤੀ ਸੀ ਨਾ ਜਾਹ-ਜਾਂਦੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਸੁੱਖ ਰਹਿ ਗਈ, ਗੋਲੀ ਉਹਦੇ ਪੱਟ ਵਿਚ ਵੱਜੀ ਐ। ਜੇ ਕਿਤੇ ਛਾਤੀ ਵਿਚ ਵੱਜ ਜਾਂਦੀ, ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਨਾ ਮੁੰਡਾ।”

ਬਾਪ ਨੇ ਖੂਨ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਇਹ ਤਾਂ ਜੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮਰਦਾ, ਪਰ ਇਹਦੇ ਕਾਰਨ ਸਾਰਾ ਟੱਬਰ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਤਿਲ ਤਿਲ ਕਰਕੇ ਮਰ ਰਿਹੈ।” ਵਿਲਕ ਰਹੇ ਬਾਪ ਦੇ ਵਹਿ ਰਹੇ ਅੱਥਰੂ ਵੇਖੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਜਾਂਦੇ।

ਐਦਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਤੀਹ ਕੁ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਮੁਕਤ ਕਰਨ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਮਾਂ ਅਤੇ ਭਰਾ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਏ। ਕਾਂਉਂਸਲਿੰਗ ਉਪਰੰਤ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਜਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਦੀ ਪਤਨੀ ਹੱਥ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, “ਹਾੜ੍ਹਾ ਜੀ! ਇਹਨੂੰ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰ ਲਉ। ਜਿਵੇਂ ਕਹੋਂਗੇ, ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਕਰਾਂਗੇ।” ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਚੁੰਨ੍ਹੀ ਦੇ ਲੜ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਅੱਥਰੂ ਪੂੰਝਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਸਾਥੋਂ ਜੀ, ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਗੂਠਾ ਲਵਾ ਲਉ। ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਉਂਦਿਆਂ ਜੇ ਇਹ ਮਰ ਵੀ ਜਾਂਦੈ, ਇਹਨੂੰ ਇੱਥੇ ਹੀ ਫੂਕ ਦਿਉ। ਲੱਕੜਾਂ ਦੇ ਪੈਸੇ ਅਸੀਂ ਦੇ ਦੇਵਾਂਗੇ।” ਔਰਤ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਥੰਮ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਨ ਰਹੇ।

ਇੱਕ ਨਸ਼ਈ ਦੀ ਮਾਂ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤ ਦੀ ਸਤਾਈ ਹੋਈ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਵੀ ਪੁੱਤ ਨਸ਼ਈ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਔਰਤ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਵਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਅਰਥੀ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਅੰਤਿਮ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ। ਸਕੇ-ਸਬੰਧੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਵੇਲੇ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਵੀ ਉਹਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦੇ ਰਹੇ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਖੜੋਤਾ ਨਸ਼ਈ ਪੁੱਤ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਮ੍ਰਿਤਕ ਮਾਂ ਅੱਗੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਚੁੱਕ ਲਏ, ਘਰੋਂ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਚੁੱਕਿਆ, ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੁਝ ਕਹੇ ਉਹ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਸਦੀ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਅਰਥੀ ਨੂੰ ਮੋਢਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਹੀ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਭੂਮੀ ਵਿੱਚ ਚਿਖਾ ਨੂੰ ਅਗਨੀ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਪਹਿਲਾਂ ਨਸ਼ਈ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਭੂਮੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮਾਂ ਦੀ ਅਰਥੀ ਅੱਗਿਉਂ ਚੁੱਕੇ ਪੈਸੇ ਉਸਨੇ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਚਿਖ਼ਾ ਨੂੰ ਲਾਂਬੂ ਲਾਉਣ ਵੇਲੇ ਉਹਦਾ ਸਰੀਰ ਡੱਕੇ ਡੋਲੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਭੀੜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਕੀ ਥੁੜਿਆ ਪਿਐ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਕਪੁੱਤਾਂ ਕਨੀਂਉਂ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਔਲਾਦ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਔਂਤ ਮਰਨਾ ਈ ਚੰਗੈ।”

ਜਦੋਂ ਨਸ਼ਈਆਂ ਨੂੰ ਤੋੜ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜ ਲੱਖ ਦਾ ਕੰਮ ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਸ਼ੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਉਹ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਿਸਕ ਲੈਣ ਨੂੰ ਵੀ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਕਾਊ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਰ-ਵਿਹੂਣਾ ਨਸ਼ਈ ਮਾਂ-ਬਾਪ, ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਲਾਕੇ ਪੈਸਿਆਂ ਲਈ ਲੇਲ੍ਹੜੀਆਂ ਕੱਢਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਨਸ਼ਈਆਂ ਦੇ ਚਲਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਤਾਂ ਕੋਰਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਕਈ ਉਹਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਕੇ ਜੇਬ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਇੱਕ ਨਸ਼ਈ ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਲੰਗ ਮਾਰਦਿਆਂ ਬਣਾਉਟੀ ਅੱਥਰੂ ਕੇਰਦਿਆਂ ਰਾਹ ਜਾਂਦੇ ਇੱਕ ਸੱਜਣ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਮੈਂ ਤਾਂ ਜੀ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਪਿਆਂ। ਘਰ ਹੋਰ ਕੋਈ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ, ਰਾਤ ਮੇਰੇ ਬਾਪ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅੰਤਿਮ ਰਸਮਾਂ ਲਈ ਘਰ ਕੋਈ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ। ਤੁਸੀਂ ਵਿੱਤ ਮੂਜਬ ਮਦਦ ਕਰ ਦਿਉ। ਰੱਬ ਥੋਡਾ ਭਲਾ ਕਰੂਗਾ।” ਇੰਜ ਹੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਬਟੋਰ ਕੇ ਉਸਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਪੈਸੇ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਸ਼ਰਾਬ ਦੇ ਠੇਕੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਲਿਆ। ਐਦਾਂ ਹੀ ਕਈ ਕੁਆਰੇ ਨਸ਼ਈ ਕੁਝ ਪੈਸੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸ਼ਾਦੀ ਸ਼ੁਦਾ ਦੱਸਕੇ ਨਸਬੰਦੀ ਦਾ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਕਰਵਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੀ ਦਾਅ ਤੇ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਇੱਕ ਨਸ਼ਈ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ, ਭਰਾ ਅਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦਾਖ਼ਲ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਆਏ। ਨਸ਼ਈ ਦੇ ਦੋਨੋਂ ਸਾਲੇ ਚਿੰਤਾਤੁਰ ਲਹਿਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਦੱਸ ਰਹੇ ਸਨ, ”ਇਨ੍ਹੇ ਸਾਡੀ ਭੈਣ ਦਾ ਜਿਉਣਾ ਤਾਂ ਦੁੱਭਰ ਕੀਤਾ ਹੀ ਹੈ, ਇਹਦੇ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ ਹਾਂ।” ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਨਸ਼ਈ ਦੀ ਘਰਵਾਲੀ ਨੇ ਰੋਣ-ਹਾਕੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ, “ਇਹ ਜੀ, ਸਮੈਕ ਪੀਂਦੈ। ਹਰ ਰੋਜ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਕੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਸਮੈਕ ਲਈ ਪੈਸੇ ਮੰਗਦੈ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਹਨੇ ਪੈਸੇ ਮੰਗੇ ...। ਘਰੇ ਤਾਂ ਜੀ ਇਹਦੇ ਕਾਰਨ ਭੰਗ ਭੁੱਜਦੀ ਐ। ਮੈਂ ਇਹਨੂੰ ਨਸ਼ੇ ਲਈ ਰੋਜ਼ ਕਿੱਥੋਂ ਦੇਵਾਂ ਰੋਕੜੀ? ਜਦੋਂ ਇਹਨੂੰ ਮੈਂ ਪੈਸਿਆਂ ਤੋਂ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਇਹ ਅੱਗ-ਬਬੂਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੋਦੀ ਚੁੱਕੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਖੋਹ ਕੇ ਲੈ ਗਿਆ। ਜਾਂਦਾ ਹੋਇਆ ਮੈਨੂੰ ਧਮਕੀ ਦੇ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹਨੂੰ ਵੇਚ ਕੇ ਝੱਸ ਪੂਰਾ ਕਰੂੰਗਾ। ਜਿਹੜਾ ਸਮੈਕ ਪਿੱਛੇ ਆਪਣਾ ਪੁੱਤ ਵੇਚਣ ਨੂੰ ਫਿਰਦੈ, ਉਹਦੀ ਮੈਂ ਕੀ ਲੱਗਦੀ ਆਂ? ... ਆਪਣੇ ਦਿਉਰ-ਜੇਠਾਂ ਕੋਲ ਵਿਲਕੀ। ਇਹਨੂੰ ਗੁਆਂਢੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਭਕੇ ਥੋਡੇ ਕੋਲ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਹਾਂ। ਹਾੜ੍ਹਾ ਜੀ! ਇਹਦਾ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਕੇ ਸਾਨੂੰ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਵਿਚ ਕਰ ਦਿਉ।”

ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਵਾਉਣ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਉਣ ਸਮੇਂ ਉਹਦੇ ਮਾਪੇ ਨਿਮਰਤਾ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, “ਇਹਦੀ ਜੀ, ਦਸ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਕੋਰਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ੀ ਐ। ਉਸ ਦਿਨ ਇਹਦਾ ਉੱਥੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਐ। ਛੁੱਟੀ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰ ਦਿਉ ਉਸ ਦਿਨ।”

“ਕਾਹਦੀ ਪੇਸ਼ੀ ਹੈ ਇਹਦੀ?”

“ਕੁਛ ਨਾ ਪੁੱਛੋ ਜੀ, ਇਨ੍ਹੇ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ਵੀ ਦਿਖਾਉਣ ਜੋਗੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਲੋਕ ਗਾਲਾਂ ਇਹਨੂੰ ਕੱਢਦੇ ਨੇ, ਪਰ ਆਉਂਦੀਆਂ ਸਾਡੇ ਹਿੱਸੇ ਨੇ। ਔਲਾਦ ਕਰਕੇ ਨਮੋਸ਼ੀ ਝੱਲਣੀ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਐ ਜੀ।” ਕੁਝ ਦੇਰ ਰੁਕਣ ਉਪਰੰਤ ਉਸਨੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਫਿਰ ਅਗਾਂਹ ਤੋਰਿਆ, “ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਇਹਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੈ, ਉਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਇਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸਮਝਦੈ। ਗਲ ਪੈ ਜਾਂਦੈ ਸਮਝਾਉਣ ਵਾਲੇ ਦੇ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸੇਠ ਬੜਾ ਭਲਾ ਮਾਣਸ ਐ। ਉਹਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇਹਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਸ਼ੇ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵਾਰੇ ਜਦੋਂ ਉਹ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਦੇ ਵੱਲ ਕਸੂਤਾ ਜਿਹਾ ਝਾਕ ਕੇ ਘਰ ਆ ਗਿਆ। ਘਰ ਆ ਕੇ ਵੀ ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਮੱਤ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਰੱਖੇ। ਐਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਲੈਕਚਰ ਨਾ ਝਾੜੇ।” ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਦੁਖੀ ਮਨ ਨਾਲ ਦੱਸਿਆ, “ਬੱਸ ਜੀ, ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲੰਡਰ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਇਹਨੇ ਸੇਠ ਦੀ ਕੱਪੜੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਨੂੰ ਹੀ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਸਭ ਕੁਝ ਰਾਖ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਕੁੱਤੇ ਨੇ। ਹੁਣ ਕੇਸ ਚੱਲ ਰਿਹੈ ...।” ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਗੁੱਸੇ, ਦੁੱਖ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੀ ਝਲਕ ਸਪਸ਼ਟ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ।

ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇੱਕ ਨਸ਼ਈ ਚੰਗਾ ਪੁੱਤ, ਚੰਗਾ ਬਾਪ ਅਤੇ ਚੰਗਾ ਪਤੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਨਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਕੁੱਟਣਾ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਆਪਣੇ ਨਸ਼ਈ ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਕਮੀਨੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਹੋ ਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਸ-ਸਹੁਰੇ ਕੋਲ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪ ਪੇਕੀਂ ਚਲੀ ਗਈ। ਹੁਣ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਮਰੀਕਨ ਗਊਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਵਾਰਾ ਫਿਰਦੇ ਨਸ਼ਈ ਪੁੱਤ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਵੀ ਵੱਢ ਵੱਢ ਖਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਨਸ਼ਈ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਨਸ਼ਾ ਛੁਡਾਊ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਆਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਜਦੋਂ ਬਾਪ ਹੱਥ ਜੋੜਦਿਆਂ ਇਹ ਕਹਿਕੇ, “ਸਾਡਾ ਘਰ ਵਸਦਾ ਕਰੋ ਜੀ। ਰੱਬ ਥੋਨੂੰ ਭਾਗ ਲਾਵੇ।” ਗੇਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਦਾਖਲ ਹੋਇਆ ਨਸ਼ਈ ਪੁੱਤ ਗਰਜਵੀਂ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਓਏ, ਆਪਣੇ ਭਣੋਈਏ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਮਿਲਣ ਆ ਜੀਂ।”

ਬਾਪ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਭਲਾ ਤੁਰਦੀ ਫਿਰਦੀ ਲਾਸ਼ ਬੋਲੇ ਵੀ ਕੀ?

ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਏ ਨਸ਼ਈ ’ਤੇ ਤਰਸ ਖਾ ਕੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਰੁਕ ਗਿਆ। ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਨਾਤੇ ਉਸਨੇ ਹਮਦਰਦੀ ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਹਲੂਣ ਕੇ ਵੇਖਿਆ। ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਸੁਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕਿਵੇਂ ਨਾ ਕਿਵੇਂ ਘਰ ਦਾ ਟੈਲੀਫੋਨ ਨੰਬਰ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਭਲੇ ਪੁਰਸ਼ ਨੇ ਉਹਦੇ ਘਰ ਟੈਲੀਫੋਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਮੁੰਡਾ ਸੜਕ ਤੇ ਬੇਹੋਸ਼ ਪਿਆ ਹੈ। ਇਹਨੂੰ ਆਕੇ ਲੈ ਜਾਵੋ।”

ਅੱਗਿਉਂ ਬਾਪ ਦੀ ਅੱਥਰੂਆਂ ਭਿੱਜੀ ਅਵਾਜ਼ ਆਈ, “ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਖੇਚਲ ਕਰ ਭਾਈ, ਜੇ ਇਹ ਸੜਕ ਦੇ ਸਿਰੇ ’ਤੇ ਪਿਐ ਤਾਂ ਇਹਨੂੰ ਸੜਕ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਕਰ ਦੇ। ਆਪੇ ਕੋਈ ਟਰੱਕ-ਟਰਾਲੀ ਵਾਲਾ ਇਹਨੂੰ ਦਰੜ ਜੂਗਾ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਤਪਾਇਆ ਪਿਐ ਇਸ ਕੁੱਤੇ ਨੇ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਔਲਾਦ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਊਂਈਂ ਚੰਗੇ ਆਂ।” ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਸਨੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ।

ਇੱਕ 80 ਕੁ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਦਾ ਪੁੱਤ ਅਤੇ ਪੋਤਾ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਨਸ਼ਈ। ਨਸ਼ਾ ਕਰਕੇ ਦੋਨੋਂ ਬਾਪ ਪੁੱਤ ਖੌਰੂ ਪਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਆਂਢ-ਗੁਆਂਢ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਦੁਖੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਅਤੇ ਕਦੇ ਪੋਤੇ ਨੂੰ। ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦਿਆਂ ਕਦੇ ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਪੋਤਾ ਹੱਥ ਚੁੱਕ ਲੈਂਦਾ ਅਤੇ ਕਦੇ ਪੁੱਤ ਮਾਂ ਦੀ ‘ਸੇਵਾ’ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਾ ਛੱਡਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਅੱਕ ਕੇ ਉਹ ਡਾਕਟਰ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਭੁੱਬੀਂ ਰੋ ਪਈ। ਰੋਂਦਿਆਂ ਰੋਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਹਟਕੋਰੇ ਭਰਦਿਆਂ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, ”ਮੇਰੇ ਜੀ, ਪੁੱਤ ਪੋਤੇ ਦੋਨਾਂ ਦੇ ਹੀ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਟੀਕੇ ਲਾ ਦਿਉ। ਮੈਥੋਂ ਨਹੀਂ ਝੱਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰੋਜ਼ ਦਾ ਇਹ ਸਿੜ੍ਹੀ-ਸਿਆਪਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਇਹ ਨਸ਼ਾ ਡੱਫਣ ਲਈ ਘਰ ਦੀਆਂ ਚੁਗਾਠਾਂ ਪੁੱਟ ਕੇ ਵੀ ਵੇਚਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਜਾਵਾਂ ਮੈਂ ...?”

ਅਜਿਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੇਸ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਬੇਬੱਸ ਮਾਪੇ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ ਦੀ ਬੰਦ ਮੁੱਠੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਪਾਣੀ ਸਿਰ ਉੱਪਰ ਦੀ ਵਗਣ ਲਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ “ਬਚਾਉ, ਬਚਾਉ।” ਦੀ ਹਾਲ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਤੰਦ ਟੁੱਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ’ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਾਨੂੰ ਸਭ ਨੂੰ ਗੰਭੀਰ ਹੋ ਕੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਸੰਵੇਦਨਹੀਣ, ਅਰਥਹੀਣ ਅਤੇ ਅਨੈਤਿਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਕਿੰਜ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਮਗਲਰਾਂ ਨੂੰ ਨੱਥ ਕਿੰਜ ਪਾਈ ਜਾਵੇ? ਜੇਕਰ ਅਜਿਹਾ ਸੰਭਵ ਨਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਆਹਾਂ ਦਾ ਸੇਕ ਕਦੇ ਨਾ ਕਦੇ ਸਾਡੇ ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਦਰ ’ਤੇ ਵੀ ਦਸਤਕ ਦੇਵੇਗਾ।

*****

(1426)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)